10 czerwca 2020 roku Komisja Europejska wraz z Wysokim Przedstawicielem Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa opublikowała komunikat Tackling COVID-19 disinformation – Getting the facts right. Dokument opisuje zestaw natychmiastowych działań i reakcji KE na dezinformacje związaną z pandemią COVID-19. Jest to odpowiedź na zjawisko „infodemii”, czyli gwałtownego wzrostu liczby fałszywych wiadomości, kampanii dezinformacyjnych i teorii spiskowych dotyczących pandemii COVID-19. W komunikacie KE zapowiedziała również przedstawienie European Democracy Action Plan do końca 2020 roku oraz uwzględnienie kwestii przejrzystości platform w Digital Services Act, którego propozycja ma być przedstawiona na jesieni.

KE uważa, że rozpowszechnianiem i promowaniem fałszywych narracji w UE zajmują się podmioty wspierane przez Rosję i Chiny. Zjawisko to nie tylko zagraża europejskim wartościom i gospodarce UE, ale także podważa zaufanie publiczne do instytucji i rządów państw. Dezinformacja związana z COVID-19 może mieć również poważne konsekwencje w obszarze zdrowia publicznego. Fałszywe informacje dotyczące COVID-19 mogą z jednej strony skutkować ignorowaniem oficjalnych zaleceń, z drugiej angażują do aktywności, która zwiększa tempo rozprzestrzeniania się pandemii.

Propozycje działań KE odnoszą się do 8 obszarów problemowych:

• infodemia COVID-19;
• komunikacja strategiczna w UE i poza nią;
• współpraca z platformami internetowymi;
• wolność słowa
• świadomość obywateli
• ochrona zdrowia publicznego i praw konsumentów

KE zapewnia równocześnie, że wszystkie zaproponowane działania zostaną wdrożone z pełnym poszanowaniem praw podstawowych, ze szczególnym uwzględnieniem prawa do wolności słowa.

1. Problem infodemii COVID-19

Kryzys spowodowany przez pandemię COVID-19 stworzył zupełnie nowe rodzaje zagrożeń w obszarze dezinformacji. Problem jest na tyle złożony, że KE po raz pierwszy dokonała klasyfikacji dezinformacji związanej z COVID-19. W opublikowanym komunikacie KE wymienia następujące rodzaje zagrożeń:

• Informacje o tematyce medycznej, które wprowadzają w błąd, nie są nielegalne, ale mogą narażać zdrowie i życie wielu ludzi (np. „Mycie rąk nie chroni przed zarażeniem się koronawirusem” lub „Koronawirus zagraża tylko osobom starszym”). KE sugeruje, żeby władze publiczne, media, dziennikarze, platformy internetowe, organizacje fact-chekingowe miały szybki i łatwy dostęp do rzetelnych informacji związanych ze zdrowiem w czasie pandemii COVID-19. Kolejnym krokiem jest zwiększanie zdolności obywateli do rozpoznawania dezinformacji i kształtowanie proaktywnej postawy w reagowaniu na dezinformację. KE zaleca również, aby właściwe organy reagowały na dezinformację, która jest niezgodna z prawem.  
• Teorie spiskowe, które mogą: zagrażać ludzkiemu zdrowiu, prowadzić do przemocy i wywoływać niepokoje społeczne (np. mity na temat związku sieci 5G z rozprzestrzenianiem się COVID-19). Tego rodzaju teorie doprowadzają do ataków na maszty telekomunikacyjne, a także do niepokojącego wzrostu treści antysemickich. KE sugeruje wzmocnienie zaangażowania całego społeczeństwa, w tym mediów, dziennikarzy, organizacje fact-chekingowe i platformy do szybkiego obalania teorii spiskowych, a także usuwania bądź blokowania kont rozpowszechniających tego typu informacje.
• Nielegalna mowa nienawiści, która powstaje w wyniku dezinformacji (np. fałszywe wiadomości oskarżają pewne grupy etniczne lub religijne o rozprzestrzenianie COVID-19). Tego rodzaju dezinformacja prowadzi do wzrostu treści rasistowskich i ksenofobicznych, a także aktów przemocy. KE zaleca, aby rozpowszechnianie tego rodzaju treści ściśle podlegało odpowiedzialności karnej zgodnie z prawem w państwach członkowskich.
• Oszustwa konsumenckie (np. sprzedaż/reklamowanie „cudownych produktów” rzekomo chroniących przed COVID-19). KE zaleca, aby tego rodzaju nielegalne treści były zwalczane przy współpracy z platformami internetowymi i organami ochrony konsumentów.
• Cyberprzestępczość (np. phishing wykorzystujący treści związane z COVID-19). KE zaleca, zdecydowanie działanie organów ściągania, w tym także tworzenie kampanii zwiększających świadomość obywateli.
• Problem zagranicznych aktorów prowadzących ukierunkowane kampanie dezinformacyjne (np. Rosja i Chiny, które są zaangażowane w operacje wpływu dotyczące COVID-19 w UE.) KE zaleca podejmowanie działań na poziomie poszczególnych rządów.

W obliczu tak dużego zróżnicowania zagrożeń związanych z dezinformacją KE zauważa potrzebę ustanowienia ram prawnych, które w przyszłości umożliwią klasyfikację dezinformacji uwzględniającą: stopień szkody, intencje, formę rozpowszechniania, zaangażowanie podmiotów i ich pochodzenie. Przyszłe regulacje w tym obszarze mają umożliwić odróżnienie dezinformacji szkodliwej od nielegalnej.

2. Wzmocnienie komunikacji strategicznej w UE i poza nią

• Położenie większego nacisku na rozwój zdolności komunikacji strategicznej;
• Bardziej efektywne wykorzystywanie mechanizmów ułatwiających współpracę z państwami członkowskimi i międzynarodowymi partnerami w zakresie komunikacji strategicznej;
• Utworzenie specjalnej sekcji w systemie szybkiego ostrzegania, w celu ułatwienia komunikacji pomiędzy państwami członkowskimi UE a odpowiednimi instytucjami UE;
• Wzmocnienie komunikacji strategicznej i zdolności dyplomacji poszczególnych delegatur UE;
• Zwiększenie roli Przedstawicielstwa Komisji w państwach członkowskich przy wykorzystaniu mediów społecznościowych do aktywnego zabierania stanowiska w krajowych debatach.

3. Lepsza współpraca w UE

• Komisja Europejska zapowiedziała, że zaproponuje ustanowienie i przetestowanie mechanizmów mających usprawnić koordynację dezinformacji związanej z COVID-19 przy wykorzystaniu już istniejących struktur;
• Państwa członkowskie powinny w większym stopniu korzystać z systemu szybkiego ostrzegania, a także innych dostępnych środków, które zacieśnią współpracę z instytucjami UE;
• KE ułatwi wymianę najlepszych praktyk w kwestii mechanizmów mikro-targetowania dezinformacji.

4. Współpraca z krajami trzecimi i partnerami międzynarodowymi

• Podjęcie współpracy z WHO, w celu wzmocnienia nadzoru epidemiologicznego poprzez skuteczne monitorowanie mediów oraz wykrywanie i reagowanie na wprowadzające w błąd i szkodliwe narracje;
• Wspieranie współpracy i wymiana najlepszych praktyk w walce z dezinformacją poprzez programy wsparcia, a także w oparciu o istniejące programy dyplomacji publicznej i działania uświadamiające;
• Zwiększenie wymiany informacji z partnerami ze społeczeństwa obywatelskiego i sektora prywatnego w krajach trzecich na temat świadomości sytuacyjnej i rozwoju zagrożeń;
• Zacieśnianie relacji w już istniejących partnerstwach, w tym z G7 i NATO, i rozszerzanie współpracy z ONZ i organizacjami regionalnymi, w tym OBWE i Unię Afrykańską;
• Promowanie dostępu do rzetelnych i wiarygodnych informacji. Zwalczanie dezinformacji. Wzmacnianie współpracy z dziennikarzami i mediami oraz wspieranie inicjatyw mających na celu walkę z  dezinformacją w krajach trzecich za pośrednictwem Delegatur UE i misji dyplomatycznych.

5. Wzmocniona rola platform internetowych i wsparcie dla organizacji fact-checkingowych

• Platformy będą proszone o udostępnianie comiesięcznych raportów na temat polityk i działań mających na celu rozwiązanie problemu dezinformacji związanej z COVID-19.
• Platformy powinny dostarczać dane na temat swoich działań podjętych w celu promowania informacji pochodzących z krajowych i międzynarodowych agencji zdrowia, władz krajowych i UE, a także profesjonalnych mediów.
• Platformy powinny dostarczać dane na temat wdrażania zasad służących informowaniu użytkowników o fakcie interakcji z dezinformacją.
• Platformy powinny zgłaszać wszystkie przypadki manipulacji w mediach społecznościowych i operacje wywierania wpływu lub skoordynowane nieautentyczne zachowania wykryte w ich usługach. Platformy powinny również współpracować z państwami członkowskimi i instytucjami UE w celu ułatwienia oceny i przypisywania kampanii dezinformacyjnych oraz wpływania na operacje.
• Sygnatariusze Kodeksu powinni dostarczyć dane, w podziale na państwa członkowskie, na temat polityk służących ograniczeniu miejsc reklamowych związanych z dezinformacją COVID-19 w ich własnych usługach.
• KE wzywa platformy do rozszerzenia współpracy z organizacjami fact-chekingowymi oraz do aktywnego oferowania dostępu do swoich programów kontroli faktów organizacjom we wszystkich państwach członkowskich UE.
• KE będzie wspierać działania sprawdzające i badawcze, w tym działania prowadzone za pośrednictwem nowego Europejskiego Obserwatorium Mediów Cyfrowych (EDMO).
• KE zachęca platformy do uzgodnienia z EDMO ram zapewniających naukowcom dostęp do chronionych danych platform w celu usprawnienia wykrywania i analizy dezinformacji.

6. Zapewnienie wolności słowa i pluralistycznej debaty demokratycznej

• KE będzie nadal ściśle monitorować wpływ środków nadzwyczajnych na prawo i wartości UE. Wyniki monitoringu będą stanowiły podstawę do rocznego sprawozdania na temat praworządności, a także przyszłej strategii Karty praw podstawowych w UE i Planu działania na rzecz europejskiej demokracji.
• KE wzywa państwa członkowskie do zwiększenia wysiłków w czasach pandemii, aby zapewnić dziennikarzom bezpieczną pracę w odpowiednich warunkach.
• KE wzywa PE i RE do pilnego przyjęcia kompleksowego pakietu naprawczego, który pomógłby naprawić i wzmocnić odporność sektora medialnego na zwalczanie dezinformacji związanej z COVID-19. Państwa członkowskie powinny wykorzystać ten pakiet, aby wesprzeć media, które poważnie ucierpiały w wyniku kryzysu, przy jednoczesnym poszanowaniu ich niezależności.
• KE będzie nadal wspierała finansowo niezależne projekty w dziedzinie dziennikarstwa, wolności mediów i pluralizmu oraz ułatwiała dostęp do finansowania i możliwości finansowania dla sektora mediów.
• KE do końca 2020 roku zaproponuje działania na rzecz wzmocnienia wolności mediów i pluralizmy w UE w ramach Planu na rzecz europejskiej demokracji.

7. Wzmocnienie i zwiększenie świadomości obywateli

• Dzielenie się wiedzą i najlepszymi praktykami pomiędzy KE, RE, PE i Wysokim Przedstawicielem w zakresie środków budowania odporności.
• Przyjęcie do końca 2020 roku aktualizacji do planu działania na rzecz edukacji cyfrowej. Uruchomienie specjalnych projektów badawczych w dziedzinie przeciwdziałania dezinformacji ramach programów Erasmus+ i Europejskiego Korpusu Solidarności. KE poprzez European network of Safer Interent Centres będzie wspierać rozwój umiejętności krytycznego myślenia wśród użytkowników mediów społecznościowych w ramach projektów „Media Literacy for All”
• Podnoszenie świadomości na temat dezinformacji i rozwijanie umiejętności krytycznego myślenia wśród młodych ludzi w oparciu o potencjał mediów społecznościowych.
• Rozpowszechnianie materiałów zwiększających świadomość na temat istoty dezinformacji, jej zagrożeń, a także opracowanie wspólnego dla wszystkich państw członkowskich UE zestawu narzędzi do wykrywania i reagowania na dezinformację.

8. Ochrona zdrowia publicznego i praw konsumentów

• Wsparcie krajowych organów ochrony konsumentów w ramach Consumer Protection Cooperation Network będzie obejmowało finansowanie monitorowania rynków. W perspektywie długoterminowej KE rozważy zapewnienie wspólnego zestawu narzędzi, takich jak obserwatorium kryminalistyczne dla rynków cyfrowych ze specjalnymi narzędziami do prowadzenia dochodzeń online i sprawdzania problematycznych praktyk związanych z COVID-19.
• Wzmocnienie międzynarodowej współpracy i promowanie podejścia UE reklam związanych z OCVID-19 i wprowadzających konsumentów w błąd.

Podsumowanie

• Dezinformacja związana z COVID-19 zagraża interesom, a także zdrowiu i życiu obywateli UE – rozwiązanie tego problemu wymaga koordynacji i ścisłej współpracy na poziomie UE, państw członkowskich i międzynarodowych partnerów.
• KE zapowiada podjęcie zdecydowanych działań na szczeblu unijnym i międzynarodowym przeciwko ingerencji państw trzecich (Rosji i Chin) w sytuacje związaną z pandemią COVID-19 w UE.
• KE przedstawiała natychmiastowe działania przeciwko dezinformacji w 8 obszarach problemowych: infodemia COVID-19; komunikacja strategiczna w UE i poza nią; współpraca w UE; współpraca z krajami trzecimi i partnerami międzynarodowymi; współpraca z platformami internetowymi; wolność słowa; świadomość obywateli; ochrona zdrowia publicznego i praw konsumentów.
• KE po raz pierwszy zaproponowała podział dezinformacji związanej z COVID-19 na: informacje wprowadzające w błąd, które nie są nielegalne, ale mogą być szkodliwe; teorie spiskowe; nielegalną mowę nienawiści; oszustwa konsumenckie; cyberprzestępczość oraz działalność zagranicznych aktorów prowadzących ukierunkowane kampanie dezinformacyjne w UE.
• KE zapowiedziała przedstawienie European Democracy Action Plan do końca 2020 roku oraz uwzględnienie kwestii przejrzystości platform w Digital Services Act, którego propozycja ma być przedstawiona na jesieni.
• Zapowiedziano także zwiększenie nacisku na rozwój zdolności komunikacji strategicznej w UE, bardziej efektywne wykorzystywanie mechanizmów ułatwiających współpracę z państwami członkowskimi i międzynarodowymi partnerami w tym obszarze, utworzenie specjalnej sekcji w systemie szybkiego ostrzegania, a także wzmocnienie zdolności dyplomacji delegatur UE;
• Jest to najbardziej stanowczy dokument KE w tematyce dezinformacji i z tego powodu wywołuje pewne kontrowersje. Organizacja Pozarządowa EU DisinfoLab odniosła się krytycznie do komunikatu Tackling COVID-19 disinformation – Getting the facts right, zwracając uwagę, że nie powinno łączyć się komunikacji politycznej z przeciwdziałaniem dezinformacji[1].

---

[1] https://www.disinfo.eu/advocacy/our-position-on-the-joint-communication-tackling-covid-19-disinformation-getting-the-facts-right/.