Głównym wyzwaniem w kontekście dezinformacji w 2019 roku były wybory do Parlamentu Europejskiego. Wytężone prace prowadzone w 2018 roku na poziomie Unii Europejskiej, miały wzmocnić odporność społeczeństwa i uchronić demokratyczne procesy przed ingerencją z zewnątrz. Komisja podsumowała efekty Planu Działania Przeciwko Dezinformacji, a platformy internetowe zaprezentowały swoją aktywność w ramach Kodeksu postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji.

W Polsce, oprócz majowych wyborów europejskich, w październiku odbyły się też wybory do Sejmu i Senatu. W przeciwdziałanie zjawisku dezinformacji zaangażowały się nie tylko administracja rządowa oraz krajowe instytucje, ale także organizacje trzeciego sektora. Polska była również gospodarzem NATO Information and Communication Conference, która stanowi przykład na to, że komunikacja strategiczna oraz zagrożenia hybrydowe wciąż są istotnymi zagadnieniami dla Sojuszu Północnoatlantyckiego.

Dezinformacja w dobie rewolucji cyfrowej

Zjawisko dezinformacji to obecnie jedno z większych wyzwań w przestrzeni cyfrowej, adresowanych nie tylko na poziomie pojedynczych państw, ale także organizacji i instytucji międzynarodowych. Dezinformacja może destabilizować sytuację w państwie, wywierać destrukcyjny wpływ na jego struktury administracyjne i decyzyjne, a także podważać podstawy społeczne, ekonomiczne oraz kulturowe.

Rewolucja cyfrowa zapoczątkowała wiele przemian. Jedną z nich było wykształcenie nowej formacji społecznej: społeczeństwa informacyjnego, dla którego strategicznym zasobem, zamiast kapitału i pracy, stały się informacje. W przestrzeni cyfrowej są one dostarczane nieustannie i w czasie rzeczywistym. Jeszcze nigdy dostęp do wiedzy i informacji nie był tak łatwy. Równocześnie jednak, Internet stał się głównym obszarem działań dezinformacyjnych.

Błyskawiczna ekspansja mediów społecznościowych zmieniła układ sił w sferze informacyjnej. Media tradycyjne straciły na znaczeniu. Obecnie informacje publikować może każdy – dziennikarz obywatelski, bloger czy influencer korzystający z social media. A zatem użytkownicy Internetu nie są jedynie odbiorcami komunikatów, ale mają bezpośredni wpływ na ich kreację i rozprzestrzenianie się. Udostępniając lub komentując wybrane treści, zwiększają ich zasięgi. A to, w wymierny sposób, przekłada się na zarobki generowane przez reklamy. W efekcie priorytetem często staje się dostarczanie treści „klikalnych”, a więc takich, które pozwolą osiągnąć największy profit. Ważniejszy bywa czas reakcji niż rzetelność.

To wszystko sprawiło, że dotychczasowa rola mediów musiała ulec zmianie. Nowym, niezwykle ważnym zadaniem dziennikarzy stało się sprawdzanie publikowanych w Internecie informacji, czyli fact-checking.

Wpływ dezinformacji na państwo, społeczeństwo, politykę i biznes został szczegółowo omówiony w raporcie Zjawisko dezinformacji w dobie rewolucji cyfrowej, dostępnym na stronie: www.cyberpolicy.nask.pl/raport-zjawisko-dezinformacji-w-dobie-rewolucji-cyfrowej-panstwo-spoleczenstwo-polityka-biznes.

Unia Europejska

Wybory do Parlamentu Europejskiego były centralnym wydarzeniem, dookoła którego ogniskowały się wszelkie działania dotyczące zwalczania dezinformacji na poziomie Unii Europejskiej. W 2018 roku ukazały się cztery ważne dokumenty, które poruszały problem fałszywych narracji:

• Komunikat KE: Zwalczanie dezinformacji w Internecie: podejście europejskie (kwiecień 2018)
• Kodeks postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji (wrzesień 2018)
• Komunikat KE w sprawie wolnych i uczciwych wyborów europejskich (wrzesień 2018)
• Plan Działania Przeciwko Dezinformacji (grudzień 2018)

Większość działań podejmowanych w 2019 roku wynikała z założeń oraz planów przyjętych w roku 2018. Według Komórki UE ds. Syntezy Informacji o Zagrożeniach Hybrydowych (EU Hybrid Fusion Cell), to właśnie dezinformacja ze strony Federacji Rosyjskiej miała być największym zagrożeniem dla wyborów do Parlamentu Europejskiego. Czy te obawy się sprawdziły?

Prowadzony przez grupę zadaniową ds. komunikacji strategicznej dotyczącej Wschodu (East Strat Com Task Force) portal EU vs. Disinfo wskazał, że nie zaobserwowano zmasowanej kampanii, połączonej ze spektakularnymi włamaniami, wyciekami danych oraz cyberatakami[1]. Choć nie znaczy to, że wybory były wolne od dezinformacji. Wręcz przeciwnie, poziom zmanipulowanej aktywności w sieci wzrósł przed wyborami ponad dwukrotnie w porównaniu do analogicznego okresu w 2018 roku[2].

Brak ewidentnie dostrzegalnego wpływu na przebieg wyborów do Parlamentu Europejskiego może oznaczać, że działania podjęte przez Komisję, państwa członkowskie, środowiska dziennikarzy, organizacje fact-checkingowe czy duże platformy internetowe, przyniosły pewne rezultaty i utrudniły efektywne prowadzenie kampanii dezinformacyjnych. Jednak cały czas jest jeszcze wiele pracy do wykonania, np. w zakresie współpracy z platformami internetowymi, które mają do odegrania istotną rolę w przeciwdziałaniu dezinformacji. Konieczne wydaje się również wzmocnienie zdolności komunikacji strategicznej zarówno na poziomie UE, jak i poszczególnych państw członkowskich.

Efekty Planu Działania Przeciwko Dezinformacji

14 czerwca 2019 roku Komisja Europejska opublikowała sprawozdanie z realizacji Planu Działania Przeciwko Dezinformacji[3]. Dokument podsumował postępy w walce z dezinformacją oraz przedstawił główne wnioski z wyborów do Parlamentu Europejskiego. KE podkreśliła, że choć majowe wybory nie były wolne od dezinformacji, to podjęte działania przyczyniły się do zawężenia przestrzeni dla zagranicznych ingerencji.

W ocenie KE współpraca z dziennikarzami, fact-checkerami, platformami internetowymi, władzami krajowymi, badaczami oraz społeczeństwem obywatelskim, pomogła ujawnić próby wpływania na procesy demokratyczne oraz manipulowania debatą publiczną. Zaobserwowano stałą aktywność źródeł powiązanych z Federacją Rosyjską, które miały zmniejszyć frekwencję i wpłynąć na preferencje wyborców. Co ważne, taktyka autorów kampanii dezinformacyjnych wciąż się zmienia. Fałszywe narracje w coraz większym stopniu ukierunkowane są lokalnie. Zamiast dużych kampanii w mediach społecznościowych, częściej stosowane są mniejsze operacje, które trudniej zdemaskować[4].

Aktywności w ramach Planu Działania Przeciwko Dezinformacji koncentrowały się na czterech obszarach.

Realizacja Kodeksu postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji przed wyborami do Parlamentu Europejskiego

Od stycznia do maja 2019 roku Komisja Europejska otrzymywała comiesięczne sprawozdania od Google, Facebooka i Twittera[7] dotyczące działań podjętych w celu zwalczania dezinformacji przed wyborami do Parlamentu Europejskiego. 14 czerwca 2019 roku Komisja opublikowała wyniki pośrednie przesłane przez platformy[8].

Działania podjęte przez platformy internetowe przed wyborami do Europarlamentu[9]

Komisja doceniła postępy w zakresie poprawy przejrzystości reklam politycznych oraz ich upubliczniania. Dostrzegła również wysiłki platform, takie jak działania przeciwko nieetycznemu wykorzystaniu botów i fałszywych kont. Podkreśliła jednak, że platformy muszą zrobić jeszcze więcej. Powinny m.in. nawiązać głębszą współpracę z organizacjami fact-checkingowymi we wszystkich państwach członkowskich, a także w większym stopniu udostępniać dane społeczności badawczej. Umożliwi to lepsze wykrywanie i analizę kampanii dezinformacyjnych oraz rzetelne monitorowanie wdrażania Kodeksu.

Realizacja Kodeksu postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji po roku od podpisania

29 października 2019 roku Komisja Europejska opublikowała pierwsze roczne sprawozdania z realizacji zobowiązań Kodeksu, przesłane przez Facebooka, Google’a, Microsoft, Mozillę, Twittera i 7 europejskich stowarzyszeń handlowych[10]. Komisja dostrzegła poczynione postępy, zwracając uwagę, że po roku od podpisania Kodeksu sytuacja uległa poprawie. Wciąż konieczne są jednak dalsze działania oraz niesłabnące zaangażowanie platform.

Kodeks skupiał się na działaniach ograniczających wpływ dezinformacji w pięciu obszarach:

1. Transparentność sponsorowanych treści.
2. Identyfikacja fałszywych kont i botów.
3. Przejrzystość i możliwość weryfikacji algorytmów.
4. Dostęp do różnorodnych źródeł informacji.
5. Monitoring prowadzony przez instytucje badawcze i władze publiczne.

Komisja zwróciła uwagę, że zwłaszcza w obszarach 1, 2 oraz 3, które były monitorowane przed wyborami do Parlamentu Europejskiego, można zauważyć poprawę. Jednak aktywność w obszarach 4 i 5, mających wzmocnić pozycję użytkowników oraz społeczności badawczej, nie jest zadowalająca. Podkreślono także różny stopień zaawansowania działań poszczególnych platform oraz rozbieżności w zakresie wdrażania działań w państwach członkowskich.

Kolejnym etapem będzie całościowa ocena skuteczności Kodeksu postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji. Komisja Europejska weźmie pod uwagę samoocenę sygnatariuszy, jak również m.in. wkład Europejskiej Grupy Regulatorów ds. audiowizualnych usług medialnych (ERGA), ocenę organizacji zewnętrznej wybranej przez sygnatariuszy oraz ocenę niezależnego konsultanta zaangażowanego przez Komisję. Na tej podstawie w 2020 roku powstanie kompleksowa ocena realizacji Kodeksu. Jeżeli jej wynik okaże się niezadowalający, Komisja może zaproponować dalsze środki, w tym o charakterze regulacyjnym.

Ingerencja w wybory i dezinformacja w procesach demokratycznych państw oraz UE

10 października 2019 roku Parlament Europejski opublikował rezolucję w sprawie ingerencji zewnętrznej w wybory i dezinformacji w krajowych i unijnych procesach demokratycznych[11]. Podkreślono w niej, że kampanie dezinformacyjne oraz zagraniczne ingerencje w wybory są częścią szerszej strategii wojny hybrydowej. Reagowanie na te zagrożenia powinno więc stać się głównym zagadnieniem bezpieczeństwa i polityki zagranicznej Unii Europejskiej. Tego typu ingerencje ze strony innych państw należy zaś traktować jako naruszenie prawa międzynarodowego.

Parlament wyraził zaniepokojenie nowymi dowodami na zewnętrzne ingerencje w okresie poprzedzającym wszystkie najważniejsze wybory krajowe i europejskie. Dlatego wezwał Komisję Europejską do wprowadzenia skutecznej strategii przeciwdziałania rosyjskim kampaniom dezinformacyjnym.

Rezolucja wskazuje, że ingerencja wyborcza w jednym państwie członkowskim wpływa na całą UE, dlatego zagrożeniom hybrydowym nie mogą przeciwdziałać wyłącznie władze krajowe, ani platformy internetowe w ramach samoregulacji. Konieczne jest opracowanie ram prawnych dla zwalczania tego typu zagrożeń, w tym cyberataków i dezinformacji, które umożliwią zdecydowaną reakcję oraz adekwatną odpowiedź.

Parlament zaapelował o finansowanie krajowe i europejskie na aktywne prowadzenie własnej komunikacji strategicznej[12]. Środki mogłyby pochodzić m.in. z programów Horyzont Europa i Cyfrowa Europa. Wskazał też, że warto podnieść status grupy zadaniowej East StratCom do stałej struktury w ramach Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych, a także zwiększyć jego budżet oraz personel[13].

Kolejnym aspektem poruszonym przez Parlament Europejski było uzależnienie od zagranicznych technologii i sprzętu. Unia Europejska powinna dążyć do większej niezależności w tym zakresie, aby zmniejszyć ryzyko zewnętrznej ingerencji w wybory. Co więcej, Parlament wezwał Komisję do uznania sprzętu wyborczego za infrastrukturę krytyczną.

Polska

W Polsce w 2019 roku odbyły się nie tylko wybory do Parlamentu Europejskiego, ale także wybory do Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej. Oba te wydarzenia wiązały się ze szczególną aktywnością w zakresie przeciwdziałania dezinformacji. Przy czym wiele z działań podejmowanych przez krajowe instytucje wynikało z dokumentów przyjętych na poziomie Unii Europejskiej.

Działania instytucji państwowych

Minister Jacek Czaputowicz,  przedstawiając w Sejmie zadania polskiej polityki zagranicznej w 2019 roku, podkreślił że sytuacja na Wschodzie oraz wytężona wojna informacyjno-propagandowa stanowi duże wyzwanie dla Polski[14]. Jako odpowiedź na to wyzwanie w 2019 roku w Ministerstwie Spraw Zagranicznych utworzono komórkę odpowiedzialną za identyfikację, przeciwdziałanie i reagowanie na kampanie dezinformacyjne.

W marcu 2019 roku w Ministerstwie Spraw Zagranicznych uruchomiony został Rapid Alert System[15]. Jego celem jest regularna wymiana informacji na temat działań dezinformacyjnych, między państwami członkowskimi oraz kluczowymi partnerami takimi jak NATO. Był to element realizacji Planu Działania Przeciwko Dezinformacji przyjętego w 2018 roku przez Komisję Europejską. Również w marcu MSZ przeprowadził szkolenie dla kadry kierowniczej polskich ministerstw.

W maju 2019 roku, jeszcze przed europejskimi wyborami, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji prowadziła monitoring reklam politycznych umieszczanych na Google, Twitterze i Facebooku. Działanie to odbywało się w ramach grupy zadaniowej funkcjonującej w ERGA (European Regulators Group for Audiovisual Media Services), której zadaniem była obserwacja realizacji zobowiązań sygnatariuszy Kodeksu postępowania w zakresie przeciwdziałania dezinformacji[16]. Był to pierwszy etap monitoringu. Drugi będzie stanowić kompleksową analizę realizacji wszystkich pięciu obszarów Kodeksu i posłuży Komisji Europejskiej do przygotowania całościowej oceny skuteczności samoregulacji sektora prywatnego.

Wiele działań przed majowymi wyborami do Parlamentu Europejskiego podjął również NASK PIB. Ich głównym celem było podniesienie poziomu świadomości na temat zagrożeń związanych z dezinformacją w sieci. Informacje o tym, jak rozpoznawać fałszywe informacje i zadbać o swoje cyberbezpieczeństwo skierowano do kilku grup odbiorców: użytkowników, komitetów wyborczych, mediów i organizacji pozarządowych. Warto w tym kontekście wymienić m.in.:

• rozbudowę strony www.BezpieczneWybory.pl, którą uruchomiono przed wyborami samorządowymi w październiku 2018 roku;
• warsztaty dla komitetów wyborczych oraz przedstawicieli mediów przeprowadzone przez ekspertów CSIRT NASK;
• badanie opinii o (dez)informacji w sieci przeprowadzone przez Pracownię Badań Społecznych NASK[17].

Natomiast przed październikowymi wyborami parlamentarnymi w Polsce, NASK PIB opublikował raport Dezinformacja w dobie rewolucji cyfrowej[18]. Do współpracy zaproszono instytucje i organy państwowe, które odgrywają wiodącą rolę z przeciwdziałaniu dezinformacji w Polsce, a więc: Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Ministerstwo Obrony Narodowej, Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, Urząd Ochrony Danych Osobowych oraz Krajową Radę Radiofonii i Telewizji. Swoje artykuły przygotowali przedstawiciele sektora prywatnego i ośrodków analitycznych oraz akademickich (Ośrodek Studiów Wschodnich, Akademia Sztuki Wojennej), a także eksperci NASK PIB z zespołów CyberPolicy, CERT Polska, Dyżurnet czy z Działu Edukacji Cyfrowej.

Dzięki tak szerokiej współpracy możliwe było kompleksowe podejście do zjawiska dezinformacji w odniesieniu do czterech obszarów: państwo, polityka, społeczeństwo i biznes. Premierze raportu towarzyszyło zamknięte spotkanie dla przedstawicieli administracji państwowej, które było okazją do zacieśnienia współpracy i podzielenia się dobrymi praktykami.

Działania trzeciego sektora

Przed wyborami do Parlamentu Europejskiego, Stowarzyszenie Demagog poinformowało o dołączeniu do Międzynarodowej Sieci Fact-Checkingowej (IFCN)[19]. Tym samym stało się pierwszą w Polsce organizacją należącą do International Fact-Cheking Network[20]. Dzięki temu we wrześniu, przed wyborami parlamentarnymi w Polsce, Demagog mógł dołączyć do programu niezależnej weryfikacji informacji Facebooka[21]. Wcześniej platforma, przy sprawdzaniu fałszywych wiadomości w Polsce, korzystała z usług warszawskiego biura Francuskiej Agencji Prasowej (AFP).

We wrześniu 2019 roku Fundacja Panoptykon we współpracy z Fundacją Reporterów przygotowała publikację Stop dezinformacji. Przewodnik dla dziennikarzy i redakcji[22]. Dokument stanowi pewnego rodzaju instrukcję na temat tego, jak weryfikować źródła informacji, jak relacjonować wybory, czy też jak budować pozycję swojej redakcji jako rzetelnej i godnej zaufania.

Dezinformacja a cyberbezpieczeństwo – obserwacje CSIRT NASK

Dane wykradzione w wyniku ataków teleinformatycznych często są potem wykorzystywane do kreowania fałszywych narracji. Dlatego techniczne aspekty realizacji kampanii dezinformacyjnych znajdują się w obszarze zainteresowań zespołu CERT Polska, który jest częścią CSIRT NASK, jednego z trzech krajowych zespołów ds. reagowania na incydenty w cyberprzestrzeni[23].

Kampanie dezinformacyjne mają pogłębiać istniejące podziały oraz podburzać opinię publiczną. Dlatego ich częstym celem są stosunki z sąsiadującymi krajami (Ukraina, Niemcy) lub sojusznikami (USA).

I tak w kwietniu 2019 roku w Internecie pojawiła się informacja o poszukiwaniach amerykańskiego żołnierza oskarżonego o zabójstwo polskiego wojskowego. Wiadomość zawierała cechy charakterystyczne dla fake newsa, takie jak krzykliwy tytuł (clikbait), budzące negatywne emocje zdjęcia, brak autora czy błędy stylistyczne. Wpis pojawił się na portalach należących do samorządów oraz lokalnych mediów, choć wiele z nich dość szybko usunęło fałszywą wiadomość.

Kolejny przykład dezinformacji wymierzonej w obecność żołnierzy USA w Polsce miał miejsce w czerwcu 2019 roku. Tym razem informacja dotyczyła konieczności ewakuacji obywateli w związku z ćwiczeniami Dragon 19. Pojawiła się ona na kilku portalach prowadzonych przez samorządy i lokalne media.

W październiku 2019 roku do sieci trafiła informacja, że polski rząd podpisał umowę z rządem niemieckim, na mocy której niemieccy obywatele będą mogli przejmować nieruchomości, w których mieszkali przed II wojną światową. Również w tym przypadku administratorzy stron urzędów oraz lokalnych mediów przyznali, że padli ofiarą cyberataku.

Do przeprowadzenia kampanii wykorzystano podatności w nieaktualnych komponentach aplikacji internetowej. Jest to o tyle proste, że w sieci można znaleźć gotowe narzędzia do tego typu ataków. Dlatego zespół CERT Polska rekomenduje regularne aktualizacje systemów zarządzania treścią[24].

Wymienione wcześniej przykłady stanowią potwierdzenie obserwacji, że fałszywe narracje są w coraz większym stopniu ukierunkowane lokalnie[25].

NATO

Kampanie dezinformacyjne, które stanowią element zagrożeń hybrydowych, znalazły się również w obrębie zainteresowania Sojuszu Północnoatlantyckiego. W maju 2019 roku w kwaterze głównej NATO odbyło się pierwsze spotkanie doradców ds. bezpieczeństwa narodowegopoświęcone zagrożeniom hybrydowym. Sekretarz generalny Jens Stoltenberg podkreślił, że NATO musi być przygotowane na zagrożenia konwencjonalne i hybrydowe: „od czołgów po tweety” [26].

Szczególnie aktywne w zakresie przeciwdziałania dezinformacji było NATO StratCom COE[27]. Centrum doskonałości ds. komunikacji strategicznej w Rydze powstało w 2014 roku, a wśród jego założycieli znalazła się Polska. Warto również podkreślić, że szefem sztabu jest obecnie polski oficer. NATO StratCom przygotowało wiele raportów oraz dokumentów dotyczących kampanii dezinformacyjnych. Wśród nich wymienić warto m.in.:

• Czarny rynek manipulacji mediami społecznościowymi[28] – dokument opisuje dynamiczny rynek manipulacji w social mediach. Przeprowadzone badania pokazały, że wciąż można łatwo i tanio prowadzić dezinformację online – pomimo zobowiązań firm, które podpisały Kodeks postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji. Rynek manipulacji dominują rosyjscy dostawcy tego typu usług.
•  Rola deepfakes w kampaniach o szkodliwym wpływie[29] –autorzy raportu wskazują, że już niedługo tego typu algorytmy uczenia maszynowego, będą wykorzystywane na porządku dziennym. Skutkiem ubocznym będzie osłabienie zaufania w sferze online. W kontekście komunikacji strategicznej i cyberzagrożeń, deepfakes z czasem staną się kluczowe dla kampanii dezinformacyjnych wykorzystywanych w konflikcie hybrydowym.

Komunikacja strategiczna była także tematem NATO Information and Communication Conference, która odbyła się 25 września w Warszawie pod hasłem „Komunikacja w NATO w 70. rocznicę powstania: Jedność przekazu i przekaz jedności”. Lokalizacja nie była przypadkowa, ponieważ w 2019 roku Polska obchodziła 20. rocznicę przystąpienia do Sojuszu. Wydarzenie zgromadziło blisko 400 ekspertów reprezentujących dowództwo NATO, kraje członkowskie oraz partnerskie. Uczestnicy brali udział w warsztatach, pracach grup roboczych oraz sesjach plenarnych o komunikacji strategicznej.

Miejscem zacieśnionej współpracy między Unią Europejską oraz NATO jest również The European Centre of Excellence for Countering Hybrid Threats w Helsinkach. Hybrid COE[30] powstało w 2017 roku dzięki współpracy UE-NATO, a obecnie liczy 27 członków. Tylko w 2019 roku do centrum dołączyło 6 krajów. W ramach prowadzonych działań zorganizowano szereg warsztatów oraz szkoleń, a także opublikowano wiele analiz strategicznych dotyczących m.in.:

• wykorzystywania podmiotów niepaństwowych do prowadzenia działań dezinformacyjnych[31],
• podatności we współczesnej infrastrukturze krytycznej[32],
• zwalczania zjawiska manipulacji informacją na przykładach wybranych państw[33].

Podsumowanie

Najważniejszym wydarzeniem w kontekście dezinformacji, w 2019 roku, były wybory do Parlamentu Europejskiego. Portal EU vs. Disinfo, podkreślił, że nie zaobserwowano zmasowanej kampanii dezinformacyjnej, choć poziom zmanipulowanej aktywności w sieci wzrósł przed wyborami ponad dwukrotnie. Fałszywe narracje w coraz większym stopniu ukierunkowane są jednak lokalnie, przez co trudniej je zdemaskować.

14 czerwca 2019 roku Komisja Europejska przedstawiła sprawozdanie z realizacji Planu Działania Przeciwko Dezinformacji. KE stwierdziła, że choć majowe wybory nie były wolne od dezinformacji, to podjęte kroki w pewnym stopniu ograniczyły zagraniczne ingerencje.

29 października 2019 roku Komisja Europejska zaprezentowała pierwsze roczne sprawozdania z realizacji zobowiązań Kodeksu postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji. KE dostrzegła poczynione przez sygnatariuszy postępy, zwracając jednocześnie uwagę, że platformy wciąż mają wiele do zrobienia.

10 października 2019 roku Parlament Europejski opublikował rezolucję w sprawie ingerencji zewnętrznej w wybory i dezinformacji w krajowych i unijnych procesach demokratycznych. Wskazano w niej, że ingerencja wyborcza w jednym państwie członkowskim wpływa na całą UE. Dlatego niezbędne jest przygotowanie strategii oraz ram prawnych dla zwalczania zagrożeń hybrydowych. Parlament zaapelował też o większe finansowanie krajowe i europejskie na komunikację strategiczną.

W Polsce w 2019 roku odbyły się nie tylko wybory do Parlamentu Europejskiego, ale także wybory parlamentarne (do Sejmu i Senatu RP). Warto w tym kontekście podkreślić, że w 2019 roku w Ministerstwie Spraw Zagranicznych utworzono komórkę odpowiedzialną za identyfikację, przeciwdziałanie i reagowanie na kampanie dezinformacyjne. W marcu w MSZ uruchomiony został również Rapid Alert System.

Z kolei w maju 2019 roku Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji przeprowadziła monitoring reklam politycznych umieszczanych na Google, Twitterze i Facebooku przed wyborami do Parlamentu Europejskiego. Działanie to odbywało się w ramach grupy zadaniowej funkcjonującej w ERGA (European Regulators Group for Audiovisual Media Services).

Aktywny na polu przeciwdziałania dezinformacji był również NASK PIB. W 2019 roku rozbudowano stronę www.BezpieczneWybory.pl, przeprowadzono warsztaty dla komitetów wyborczych oraz badanie opinii o (dez)informacji w sieci. Ważnym wkładem był także raport Dezinformacja w dobie rewolucji cyfrowej, opracowany przy współpracy z najważniejszymi ośrodkami przeciwdziałającymi dezinformacji w kraju.

---

[1] EU elections update: reaping what was sown (https://euvsdisinfo.eu/eu-elections-update-reaping-what-was-sown/)

[2] Według East StratCom Task Force od stycznia do czerwca 2019 roku odnotowano 998 przypadków dezinformacji przypisywanej rosyjskim źródłom, w porównaniu do 434 przypadków w roku 2018 (Źródło: Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 10 października 2019 r. w sprawie ingerencji zewnętrznej w wybory i dezinformacji w krajowych i unijnych procesach demokratycznych, https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-9-2019-0031_PL.html)

[3] Wspólny komunikat do Parlamentu Europejskiego, Rada Europejska, Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny i Komitet Regionów. Sprawozdanie z realizacji Planu Działania przeciwko dezinformacji (https://eeas.europa.eu/sites/eeas/files/joint_report_on_disinformation.pdf).

[4] Sprawozdanie z realizacji Planu Działania Przeciwko Dezinformacji, s. 9, (https://eeas.europa.eu/sites/eeas/files/joint_report_on_disinformation.pdf).

[5] Action Plan Against Disinformation: Report on progress (https://ec.europa.eu/commission/sites/beta-political/files/factsheet_disinfo_elex_140619_final.pdf).

[6] Commission launches call to create the European Digital Media Observatory (https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/news/commission-launches-call-create-european-digital-media-observatory)

[7] W maju 2019 roku również Microsoft podpisał Kodeks postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji.

[8] Last intermediate results of the EU Code of Practice against disinformation (https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/news/last-intermediate-results-eu-code-practice-against-disinformation)

[9] Action Plan Against Disinformation Report on progress (https://ec.europa.eu/commission/sites/beta-political/files/factsheet_disinfo_elex_140619_final.pdf)

[10] Kodeks postępowania w zakresie dezinformacji rok później: platformy internetowe przesyłają raporty z samooceny (źródło: https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/news/annual-self-assessment-reports-signatories-code-practice-disinformation-2019)

[11] Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 10 października 2019 r. w sprawie ingerencji zewnętrznej w wybory i dezinformacji w krajowych i unijnych procesach demokratycznych (https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-9-2019-0031_PL.html)

[12] Komunikacja strategiczna to skoordynowane działania komunikacyjne danego państwa, organizacji lub podmiotu, które mają umożliwiać lub wspierać prowadzone działania, operacje oraz szerzej – politykę. Mogą się na nią składać np. działania dyplomatyczne, prasowo-informacyjne (także wojskowe), operacje informacyjne czy psychologiczne, mające kształtować opinie i zachowania.

[13] Unijny zespół East StratCom Task Force, zajmujący się m.in. walką z rosyjską dezinformacją, ma w swoich strukturach polską przedstawicielkę, dr Martynę Bildziukiewicz.

[14] Działania Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP w obszarze przeciwdziałania obcej dezinformacji, Raport Zjawisko dezinformacji w dobie rewolucji cyfrowej (https://cyberpolicy.nask.pl/raport-zjawisko-dezinformacji-w-dobie-rewolucji-cyfrowej-panstwo-spoleczenstwo-polityka-biznes/)

[15] Rapid Alert System (RAS) – system szybkiego ostrzegania, ustanowiony ramach Planu Działania Przeciwko Dezinformacji, aby ułatwić wymianę informacji między organami UE i państwami członkowskimi.

[16] Działania monitorujące Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji – Kodeks postępowania w zakresie przeciwdziałania dezinformacji, Raport Zjawisko dezinformacji w dobie rewolucji cyfrowej (https://cyberpolicy.nask.pl/raport-zjawisko-dezinformacji-w-dobie-rewolucji-cyfrowej-panstwo-spoleczenstwo-polityka-biznes/)

[17] Bezpieczne wybory – raport na temat dezinformacji w sieci (https://bezpiecznewybory.pl/raporty/bezpieczne-wybory-raport-na-temat-dezinformacji-w-sieci)

[18] Raport Dezinformacja w dobie rewolucji cyfrowej (https://cyberpolicy.nask.pl/raport-zjawisko-dezinformacji-w-dobie-rewolucji-cyfrowej-panstwo-spoleczenstwo-polityka-biznes/)

[19] Dołączyliśmy do Międzynarodowej Sieci Fact-Checkingowej (IFCN)! (https://demagog.org.pl/analizy_i_raporty/demagog-dolaczyl-do-miedzynarodowej-sieci-fact-checkingowej-ifcn/)

[20] Międzynarodowa Sieć Organizacji Fact-Checkingowych (International Fact-Checking Network, IFCN) powstała we wrześniu 2015 roku z inicjatywy Poynter Institute. W 2016 roku opracowała specjalny kodeks zasad , który do tej pory (stan na 20.02.2020 r.) podpisały 72 organizacje z całego świata.

[21] Demagog dołącza do Programu niezależnej weryfikacji informacji Facebook (/https://demagog.org.pl/analizy_i_raporty/demagog-dolacza-do-programu-niezaleznej-weryfikacji-informacji-facebooka/)

[22] Stop dezinformacji. Przewodnik dla dziennikarzy i redakcji (https://panoptykon.org/wiadomosc/stop-dezinformacji-przewodnik-dla-dziennikarzy-i-redakcji)

[23] Ustawa o Krajowym Systemie Cyberbezpieczeństwa wyznaczyła trzy zespoły CSIRT poziomu krajowego: CSIRT NASK, CSIRT GOV oraz CSIRT MON.

[24] Techniczne aspekty realizacji kampanii dezinformacyjnych, Raport „Dezinformacja w dobie rewolucji cyfrowej (https://cyberpolicy.nask.pl/raport-zjawisko-dezinformacji-w-dobie-rewolucji-cyfrowej-panstwo-spoleczenstwo-polityka-biznes/)

[25] Wspólny komunikat do Parlamentu Europejskiego, Rada Europejska, Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny i Komitet Regionów. Sprawozdanie z realizacji planu działania przeciwko dezinformacji (https://eeas.europa.eu/sites/eeas/files/joint_report_on_disinformation.pdf).

[26] National Security Advisers meet at NATO Headquarters (https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_166394.htm)

[27] Centrum zostało początkowo założone przez Łotwę, Estonię, Niemcy, Włochy, Litwę, Polskę i Zjednoczone Królestwo w 2014 r.

[28] The Black Market for Social Media Manipulation, 9 stycznia 2019, NATO StratCom COE

[29] The Role of Deepfakes in Malign Influence Campaigns, 8 listopada 2019, NATO StratCom COE

[30] Hybrid COE (European Centre of Excellence for Countering Hybrid Threats) to Europejskie Centrum Doskonalenia ds. przeciwdziałania zagrożeniom hybrydowym. Zadaniem centrum jest umożliwienie systematycznej wymiany wiedzy i doświadczeń między zainteresowanymi państwami, a także UE oraz NATO (www.hybridcoe.fi/).

[31] Strategic Analysis: How states use non-state actors. A modus operandi for covert state subversion and malign networks (https://www.hybridcoe.fi/publications/strategic-analysis-how-states-use-non-state-actors-a-modus-operandi-for-covert-state-subversion-and-malign-networks/)

[32] Hybrid Threats and Vulnerabilities of Modern Critical Infrastructure – Weapons of Mass Disturbance (WMDi)? (https://www.hybridcoe.fi/publications/hybrid-threats-and-vulnerabilities-of-modern-critical-infrastructure-weapons-of-mass-disturbance-wmdi/)

[33] Strategic Analysis: Combating the manipulation of information – a French case (https://www.hybridcoe.fi/publications/strategic-analysis-2-2019-combating-the-manipulation-of-information-a-french-case/)