Wraz z postępem technologicznym rośnie ilość przetwarzanych danych, również na polu naukowym. Operacje na dużych zbiorach danych zmieniają sposób prowadzenia działalności badawczej i dzielenia się wiedzą. Otwarty dostęp do wyników badań finansowanych z funduszy publicznych jest konieczny do stworzenia wspólnej przestrzeni wymiany danych w Europie.

KE przygotowała 4 zalecenia dotyczące dostępu do informacji naukowych i ich ochrony.

• Otwarty dostęp do publikacji naukowych i wyników badań naukowych

Państwa członkowskie powinny zapewnić otwarty dostęp do publikacji i badań naukowych finansowanych ze środków publicznych. KE zakłada, że dane te powinny być ogólnodostępne najpóźniej do 2020 roku. Udostępnianie powinno odbywać się z poszanowaniem prawa autorskiego i praw pokrewnych. Dostęp do pracy badawczej powinien być nadany jak najszybciej, przy czym nie później niż sześć miesięcy po dacie publikacji. Czas ten wynosi dwanaście miesięcy dla nauk społecznych i humanistycznych.

W trakcie podpisywania umów z wydawcami, naukowcy powinni dbać o zachowanie prawa własności intelektualnej w taki sposób, aby  możliwa była  realizacja wytycznych otwartego dostępu do publikacji i danych naukowych. Szczególnie ważna jest archiwizacja i późniejsze wykorzystanie danych.  

Dodatkowo umowy z wydawcami, działającymi w obszarze naukowym, powinny być jawne ­- z wyłączeniem know-how oraz tajemnicy przedsiębiorstwa. Pozwoli to zachować przejrzysty rynek i umożliwi uczciwą konkurencję.

• Współpraca z instytucjami naukowymi

Wdrażanie rekomendacji przez państwa członkowskie powinno się odbyć przy współpracy z instytucjami badawczymi, odpowiadającymi za zarządzanie środkami publicznymi, a także z instytucjami akademickimi, które otrzymują te środki.

Wytyczne dla instytucji naukowych i akademickich:

• wdrożenie zasad upowszechniania otwartego dostępu do publikacji naukowych;
• stworzenie wewnętrznych zaleceń dotyczących otwartego dostępu do nauki i uwzględnianie ich przy finansowaniu badań, a także późniejsza kontrola wdrażania;
• sfinansowanie działań służących rozpowszechnianiu danych, takich jak rozbudowa infrastruktury cyfrowej i komunikowanie o dostępności publikacji naukowych;
• informowanie naukowców o unijnych wytycznych oraz wsparcie w ich wdrożeniu, w szczególności w kwestii zarządzania prawem do własności intelektualnej;
• negocjowanie z wydawcami prawa do dostępu i ponownego wykorzystania danych;
• jasna identyfikacja publikacji finansowanych ze środków państwowych poprzez odpowiednie opisy, tagi i metadane. Przechowywanie i ponowne wykorzystanie informacji naukowej;
• instytucje akademickie finansowane publicznie, powinny opracować politykę przechowywania i bezpieczeństwa danych. Odpowiednio zabezpieczony dorobek naukowy ma być archiwizowany w wersji elektronicznej, z zastosowaniem logicznych opisów i klasyfikacji umożliwiających sprawne wyszukiwanie.

Jednocześnie Komisja rekomenduje stworzenie na poziomie krajowym, infrastruktury umożliwiającej gromadzenie i przetwarzanie wspólnego dorobku naukowego danego kraju. System pozwoli naukowcom wyszukiwać, analizować i wykorzystywać dane. Dostęp powinien być udzielony wszystkim pracownikom naukowym. Zadaniem państw członkowskich jest również integracja między systemem krajowym, a europejskim systemem EOSC, a także innymi systemami o charakterze globalnym. Stworzenie wspólnej struktury umożliwi współpracę między krajami, a także pozwoli promować lokalne odkrycia naukowe.

• Umiejętności i kompetencje

Wraz z rosnącym postępem technologicznym i coraz większym zapotrzebowaniem na wiedzę o przetwarzaniu danych, niezbędne jest zapewnienie szkoleń z otwartego dostępu do danych, zarządzania nimi, ich ochrony i obsługi. Szkolenia powinny być dostępne na każdym szczeblu kariery naukowej i w szkolnictwie wyższym, a także wszędzie tam, gdzie taka praktyka może być niezbędna. Jednocześnie konieczne jest tworzenie kierunków studiów z zakresu technologii przetwarzania danych oraz kształcenie ekspertów ds. danych, techników i managerów danych. System szkolnictwa wyższego powinien wspierać i nagradzać naukowców, którzy pracują na rzecz otwartej nauki, a w szczególności zapewniać promocję wyników ich pracy z tej dziedziny.

• Dialog międzynarodowy

Państwa członkowskie powinny być zaangażowane w dialog międzynarodowy dotyczący otwartego dostępu do nauki na poziomie krajowym, europejskim i globalnym. Dialog służy wzmocnieniu pozycji środowiska naukowego, a także stanowi platformę wymiany dobrych praktyk na temat przechowywania oraz ponownego wykorzystania publikacji naukowych i wyników badań finansowanych z funduszy publicznych.

Zmiany związane z otwartym dostępem do nauki wymagają czasu i zaangażowania wielu środowisk: instytucji naukowych, osób z obszaru nauki, interesariuszy, dostawców i fundatorów. Nowe rekomendacje Komisji Europejskiej mają wesprzeć państwa członkowskie i ustrukturyzować kwestie otwartego dostępu do nauki we wszystkich krajach. Pierwsze sprawozdanie z realizacji rekomendacji powinno zostać przygotowane po osiemnastu miesiącach od publikacji zaleceń KE, a każde następne – co dwa lata.

---