20 czerwca Parlament Europejski i Rada (UE) przyjęły Dyrektywę w sprawie otwartych danych i ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego (2019/1024)[1]. Regulacja stanowi, że państwa członkowskie mają zapewnić możliwość ponownego wykorzystania:

• dokumentów organów sektora publicznego,
• dokumentów przedsiębiorstw publicznych,
• danych badawczych.

Po przeprowadzeniu konsultacji i oceny funkcjonowania dyrektywy 2003/98/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego[1], KE uznała, że należy zaktualizować ramy prawne w dziedzinie technologii cyfrowych. Dotyczy to zwłaszcza Sztucznej Inteligencji[2]. Wprowadzone zmiany dotyczą:

• zapewnienia dostępu w czasie rzeczywistym do danych dynamicznych dzięki środkom technicznym,
• wzrostu podaży wartościowych danych publicznych do ponownego wykorzystywania.

Dyrektywa zezwala przedsiębiorstwom publicznym do wydawania pozwolenia na ponowne wykorzystanie ich dokumentów. Przedsiębiorstwa same mogą decydować, czy chcą umożliwić innym podmiotom wykorzystywanie ich danych. O ile prawo unijne lub krajowe nie przewiduje inaczej, decyzja ta pozostaje w gestii przedsiębiorstwa. Jeśli jednak przedsiębiorstwo wyda pozwolenie, zaczyna obowiązywać je prawo zawarte w Dyrektywie w rozdziale III i IV, które dotyczą warunków ponownego wykorzystywania danych i niedyskryminacji.

Regulacja składa się z 6 części:

1. Przepisy ogólne
2. Wnioski o ponowne wykorzystywanie
3. Warunki ponownego wykorzystywania
4. Niedyskryminacja i uczciwy handel
5. Zbiory danych o wysokiej wartości
6. Przepisy końcowe

Najważniejsze definicje zawarte w dyrektywie:

• Dokument – (art. 2.6) dowolna treść niezależnie od jej nośnika (papier, forma elektroniczna, zapis dźwiękowy itp.)
• Dane dynamiczne – (art. 2.8) dokumenty w formie cyfrowej, aktualizowane często lub w czasie rzeczywistym, ze względu na ich zmienność bądź szybką dezaktualizację. Przykładem mogą być dane generowane przez czujniki.
• Dane badawcze – (art. 2.9) dokumenty w formie cyfrowej, inne niż publikacje naukowe, które są gromadzone w ramach działalności badawczo-naukowej i są wykorzystywane jako dowody w procesie badawczym lub są powszechnie akceptowane w środowisku naukowym do weryfikacji poprawności ustaleń i wyników badań.
• Zbiory o wysokiej wartości – (art. 2.10) dokumenty, których ponowne wykorzystywanie wiąże się z korzyściami dla społeczeństwa, środowiska i gospodarki, zwłaszcza ze względu na ich przydatność do tworzenia usług i zastosowań o wartości dodanej, a także nowych miejsc pracy wysokiej jakości oraz ze względu na liczbę potencjalnych beneficjentów usług i zastosowań o wartości dodanej opartych na tych zbiorach danych.
• Ponowne wykorzystywanie – wykorzystywanie przez osoby fizyczne lub podmioty prawne dokumentów w posiadaniu:
• organów sektora publicznego – ich dokumenty, które można wykorzystywać do celów komercyjnych lub niekomercyjnych z wyjątkiem tych, które służą do wykonywania zadań publicznych
• przedsiębiorstw publicznych – ich dokumenty, które można wykorzystywać w celach komercyjnych lub niekomercyjnych innych niż ich pierwotne przeznaczenie w zakresie świadczenia usług w interesie ogólnym, dla którego te dokumenty zostały wygenerowane. Wyjątek stanowi wymiana dokumentów między przedsiębiorstwami publicznymi a organami sektora publicznego, która służy wykonywaniu zadań publicznych organów sektora publicznego.

Wnioski o ponowne wykorzystywanie

Wnioski o ponowne wykorzystywanie danych są przesyłane elektronicznie do organów sektora publicznego. Odpowiedź powinna nastąpić jak najszybciej, przy czym organy mają 20 dni roboczych od otrzymania wniosku na podjęcie decyzji. Jeśli trzeba przedłużyć czas na wydanie pozwolenia, wnioskodawca musi być o tym poinformowany. W przypadku odmowy, organy sektora publicznego informują wnioskodawcę o jej przyczynach.

Jeśli wniosek jest zaakceptowany, należy zaktualizować dane i od razu je udostępnić. Jest to ważne zwłaszcza w przypadku danych dynamicznych, do których należą dane środowiskowe, dane o ruchu, dane satelitarne, dane meteorologiczne, dane wygenerowane przez czujniki, ponieważ ich wartość zależy od przetwarzania w czasie rzeczywistym.

Warunki ponownego wykorzystywania

Aby zapewnić stały dostęp do otwartych danych, wykorzystywane będą interfejsy API. Są one zestawem funkcji, procedur, definicji i protokołów do komunikacji maszyna-maszyna oraz płynnej wymiany danych. Przy stosowaniu API należy uwzględniać unijne protokoły i międzynarodowe normy[3].

W przypadku danych dynamicznych, organy publiczne powinny udostępniać je przez API zaraz po zaktualizowaniu bazy. W miarę możliwości organy powinny zapisywać dane w formacie, który nie wymaga specjalnego oprogramowania, a państwa członkowskie (europejskie ramy interoperacyjności) powinny zachęcać do korzystania z unijnego formatu otwartego do odczytu maszynowego.

Opłaty

Zgodnie z dyrektywą państwa członkowskie powinny umożliwić bezpłatne otwarcie danych. Jeśli konieczne jest pobranie opłaty, państwa same powinny określić kryteria ich pobierania przy ograniczeniu do kosztów krańcowych[4]. Do instytucji, które mogą pobierać opłaty przekraczające koszty krańcowe, należą biblioteki uniwersyteckie, muzea i archiwa. W przypadku opłat ważne jest zapewnienie uczciwej konkurencji. W gestii państwa pozostaje wprowadzenie zakazu dyskryminacji. Jeżeli zapada decyzja o pobraniu opłaty od jednego organu, powinna ona dotyczyć także innych instytucji.

Dane badawcze i otwarty dostęp

Otwarty dostęp polega na zapewnieniu użytkownikom końcowym bezpłatnego dostępu online do wyników badań, bez ograniczenia w zakresie korzystania, wykraczającego poza wymóg podania autora. Ma to pozwolić naukowcom i ogółowi społeczeństwa na dostęp do danych badawczych na jak najwcześniejszym etapie rozpowszechniania, a także ułatwić korzystanie z nich. Na państwa członkowskie został nałożony obowiązek przyjęcia polityki otwartego dostępu do danych z badań naukowych finansowanych ze środków publicznych. Przy spełnianiu obowiązku należy uwzględnić kwestie prywatności, ochrony danych osobowych, poufności, bezpieczeństwa narodowego, uzasadnionych interesów handlowych (np. tajemnica przedsiębiorstwa).

Niedyskryminacja i uczciwy handel

Przy przyznawaniu dostępu i ustalaniu opłat przez organy, muszą być zapewnione warunki niedyskryminujące dla porównywalnych kategorii, w tym dla ponownego wykorzystywania w wymiarze transgranicznym. Jeżeli dokumenty są ponownie wykorzystywane przez organ sektora publicznego do działalności komercyjnej wykraczającej poza zadania publiczne, pobieranie opłat odbywa się w taki sam sposób jak w przypadku innych użytkowników. Według art. 12.1 ponowne wykorzystywanie dokumentów jest otwarte dla wszystkich potencjalnych uczestników rynku. W przypadku gdy prawo wyłączne jest konieczne do świadczenia usług w interesie publicznym, przyznanie podlega regularnym przeglądom co trzy lata.

Zbiory danych o wysokiej wartości

Do danych, które są ponownie wykorzystywane, zalicza się także dane o wysokiej wartości[5]. Takie dane są udostępniane bezpłatnie za pomocą API w formacie do odczytu maszynowego. Są to np.: kody pocztowe, mapy krajowe i lokalne, zużycie energii i obrazy satelitarne, dane prognozy pogody, wskaźniki demograficzne i gospodarcze, rejestry przedsiębiorstw i numery identyfikacyjne czy znaki drogowe.

Zadania państw członkowskich

Państwa członkowskie zobowiązane są do monitorowania skali ponownego wykorzystywania informacji i sposobów udostępniania ich. Dodatkowo państwa członkowskie mają obowiązek wprowadzenia uzgodnień dotyczących wyszukiwania dokumentów dostępnych do ponownego wykorzystywania (np. wykazy najważniejszych zasobów z metadanymi).

Podsumowanie

• 17 lipca 2025 roku Komisja przeprowadzi ocenę dyrektywy, przekazując ją Parlamentowi Europejskiemu i Radzie oraz Europejskiemu Komitetowi Ekonomiczno-Społecznemu
• Ocena dotyczy:
• Skali wzrostu ponownego wykorzystywania dokumentów sektora publicznego
• Wpływu zbiorów danych o wysokiej wartości
• Skutków zasad pobierania opłat i ponownego wykorzystywania urzędowych tekstów
• Ponownego wykorzystywania dokumentów innych niż organy publiczne
• Dostępności i stosowania API
• Interakcji między przepisami o ochronie danych i ponownym wykorzystywaniu
• Dalszych możliwości usprawnienia funkcjonowania rynku wewnętrznego, wspierania rozwoju gospodarczego i rozwoju rynku pracy
• Dyrektywa wchodzi w życie dwudziestego dnia po opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym UE
• Dzięki wprowadzeniu dyrektywy o ponownym wykorzystywaniu danych, wiedza pozyskana z danych przyczyni się do wzrostu gospodarczego, postępu naukowego, innowacyjnych usług i zwalczania oszustw w dziedzinie nauki.

---

[1] Directive 2003/98/EC of the European Parliament and of the Council of 17 November 2003 on the re-use of public sector information. Dyrektywa weszła w życie 17 listopada 2003. Na podstawie art. 13 niniejszej dyrektywy Komisja przeprowadziła przegląd do dnia 1 lipca 2008 r., a następnie przekazała jej wyniki z propozycjami zmian do Parlamentu Europejskiego i Rady.

[2] Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, rady Europejskiej, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Sztuczna Inteligencja dla Europy {SWD(2018) 137 final}. W komunikacie Komisja przedstawiła inicjatywy, które mają powiększyć europejską przestrzeń danych. Należą do nich m.in. zmieniona dyrektywa w sprawie informacji sektora publicznego, wytyczne wymiany danych sektora prywatnego w gospodarce, zmienione zalecenie w sprawie dostępu do informacji naukowej oraz jej ochrony, komunikat w sprawie cyfrowej transformacji zdrowia i opieki.

[3] Stosowanie API w otwartych danych ułatwi tworzenie nowych ekosystemów w zasobach danych, a twórcom oprogramowania i przedsiębiorcom start-upów ułatwi tworzenie nowych usług.

[4] Opłaty pobierane za dostęp do danych stanowią barierę w rozwoju start-upów lub małych i średnich przedsiębiorstw. Dlatego, aby ułatwić im wejście na rynek, konieczne jest bezpłatne otwarcie danych lub w skrajnych przypadkach ograniczenie do kosztów krańcowych.

[5] Dane o wysokiej wartości to dokumenty, których ponowne wykorzystywanie wiąże się z korzyściami dla społeczeństwa, środowiska i gospodarki, zwłaszcza ze względu na ich przydatność do tworzenia usług i zastosowań o wartości dodanej, a także  nowych miejsc pracy wysokiej jakości oraz ze względu na liczbę potencjalnych beneficjentów usług i zastosowań o wartości dodanej opartych na tych zbiorach danych (art. 2.10).

---