Kradzież tożsamości jest ważnym problemem, spotęgowanym przez rozpowszechnienie technologii cyfrowych. Mimo wprowadzanych weryfikacji i zabezpieczeń w obrocie cywilnoprawnym, średnio co 84 minuty dochodzi do próby wyłudzenia na skradzione dane[1]. Projekt przepisów adresujących ten problem, zaproponowany przez Ministra Cyfryzacji pod koniec ubiegłego roku, trafił niedawno do uzgodnień i konsultacji publicznych.
13 grudnia 2022 roku na stronach Rządowego Procesu Legislacyjnego opublikowano projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z zapobieganiem kradzieży tożsamości. Co prawda, wbrew tytułowi, projekt nie zawiera regulacji, które faktycznie zapobiegałyby tej kradzieży (byłoby to zresztą niezwykle utrudnione), ale ma przeciwdziałać jej negatywnym skutkom w obrocie cywilnoprawnym, chroniąc ofiarę takiej kradzieży. Przyjrzeliśmy się projektowi i niżej przedstawiamy krótkie omówienie najważniejszych regulacji w nim zaproponowanych.
Potrzeba przyjęcia ustawy
Nie ulega wątpliwości, że kradzieże tożsamości są problemem występującym zarówno w przestrzeni wirtualnej, jak i poza nią. Jednak wraz z upowszechnieniem technologii cyfrowych częstsze i bardziej dotkliwe stały się m.in. wycieki danych, które mogą prowadzić do pozyskania danych uwierzytelniających, np. numeru PESEL danej osoby. Popularne stało się również oferowanie umów przez internet, do których zawarcia wystarczy przesłać skan lub kserokopię dokumentu tożsamości. Z kolei wśród „klasycznych” kradzieży tożsamości projektodawca wymienił posłużenie się danymi czy wizerunkiem tzw. „słupa” w celu przerobienia lub podrobienia dowodu. Podpisanie umowy z wykorzystaniem fałszywego dokumentu stało się zatem kwestią wymagającą zainteresowania rządzących.
Najważniejsze regulacje
Osią całej projektowanej ustawy jest modyfikacja przepisów o ewidencji ludności[2], polegająca na dodaniu możliwości zastrzeżenia numeru PESEL (i cofnięcia tego zastrzeżenia). Co jednak istotne, samo zastrzeżenie nie miałoby formy adnotacji w rejestrze PESEL, a zostałoby zarejestrowane w nowym, osobnym systemie zastrzeżeń numerów PESEL, prowadzonym przez ministra właściwego ds. informatyzacji. Po wprowadzeniu zastrzeganego numeru, baza automatycznie miałaby się łączyć z rejestrem PESEL w celu weryfikacji podanych danych. Tym samym posiadacz numeru PESEL, po uwierzytelnieniu, mógłby zastrzec go z dowolnego urządzenia, bez konieczności wizyty w urzędzie. Możliwość złożenia papierowego wniosku w urzędzie gminy została jednak wprowadzona w celu zagwarantowania dostępności usługi dla większej ilości osób. Co ciekawe, projektodawca proponuje również możliwość zastrzeżenia PESELu z urzędu przez organ, któremu zgłoszono by utratę dowodu osobistego.
Projektodawca proponuje przyjęcie dnia dokonania zgłoszenia jako daty zastrzeżenia. Datą cofnięcia zaś ma być dzień następujący po dniu dokonania cofnięcia zastrzeżenia.
Co istotne, każdy mógłby bezpłatnie sprawdzić czy dany PESEL jest zastrzeżony. Ma to bardzo duże znaczenie dla wszystkich, którzy zawierają umowy (może z wyjątkiem umów w drobnych bieżących sprawach), niezależnie od tego, czy są osobami fizycznymi, przedsiębiorcami czy podmiotami publicznymi (lub innymi podmiotami). Każdy będzie mógł np. zweryfikować drugą stronę umowy (jeśli identyfikuje się ona numerem PESEL). Żeby zweryfikować dany PESEL, należało będzie wskazać ten numer, a także imię, nazwisko, dane dowodu osobistego lub paszportu oraz nazwisko rodowe matki (w przypadku cudzoziemców – numer ostatniego dokumentu podróży lub innego dokumentu potwierdzającego tożsamość i obywatelstwo, zamieszczonego w rejestrze PESEL). Jeśli wnioskodawca wskaże błędny numer, usługa go o tym fakcie poinformuje.
Projektodawca założył, że weryfikacja będzie odbywać się po uwierzytelnieniu zainteresowanego – żeby zatem uzyskać dane, trzeba będzie zostawić swoje lub podmiotu, na rzecz którego się działa (w tym drugim przypadku pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia). Każda osoba będzie mogła uzyskać informację o tym, kto i kiedy dokonywał weryfikacji jej zastrzeżenia numeru PESEL – w przypadku weryfikacji na rzecz podmiotu osoba ta uzyska informację o jego danych. Jeśli sprawdzenie nie było przeprowadzone w imieniu podmiotu, informacja dla osoby sprawdzanej będzie ograniczała się do stwierdzenia, że weryfikacji dokonała osoba fizyczna. Jej dane nie zostaną przekazane osobie sprawdzanej.
Dane z rejestru zastrzeżeń PESEL będą mogły zostać udostępnione takiemu samemu kręgowi podmiotów, jak dane z rejestru PESEL, czyli między innymi organom administracji publicznej, sądom, prokuratorom, Policji, służbom specjalnym, organom wyborczym, komornikom sądowym. Podmioty te będą mogły także sprawdzić, czy PESEL był zastrzeżony w konkretnym terminie.
Pozostałe zmiany
Ustawa zmieni także przepisy procedury cywilnej[3], dotyczące notariatu[4], prawa bankowego[5] oraz kredytu konsumenckiego[6] i CEIDG[7].
Nowe regulacje mają za zadanie umożliwić uchylenie się od skutków prawnych przez osobę, w imieniu której zawarto umowę z wykorzystaniem zastrzeżonego numeru PESEL. Notariusze będą zobowiązani do odmowy dokonania czynności, jeśli jej przedmiotem miałoby być zbycie lub obciążenie nieruchomości, a PESEL jedynego właściciela został zastrzeżony.
Przed zawarciem umowy na prowadzenie rachunku bankowego lub maklerskiego, kredytu, pożyczki, leasingu lub karty kredytowej, zastrzeżenie numeru PESEL weryfikowały będą banki krajowe, instytucje kredytowe (i ich oddziały) oraz oddziały banków zagranicznych. Zawarcie takiej umowy skutkowało będzie niedopuszczalnością roszczeń z niej wynikających wobec osoby, której PESEL był zastrzeżony. Podobny obowiązek spocznie na kredytodawcy w przypadku kredytów konsumenckich – sprawdzenie zastrzeżenia PESELu ma być dokonywane razem z oceną zdolności kredytowej.
Ze względu na zastrzeżenie PESELu nie będzie także można skutecznie złożyć wniosku o wpis w CEIDG.
Jak wskazaliśmy wyżej, datą zastrzeżenia numeru PESEL ma być dzień przyjęcia zgłoszenia wnioskodawcy. Mimo to, w projekcie wskazano, że odmówić przeprowadzenia czynności związanej ze zbyciem lub obciążeniem nieruchomości notariusz może dopiero od następnego dnia po dokonaniu zgłoszenia. Podobna sytuacja miałaby mieć również miejsce w przypadku roszczeń z umów na prowadzenie rachunku bankowego lub maklerskiego, kredytu, pożyczki, leasingu lub karty kredytowej oraz kredytu konsumenckiego – byłyby one niedopuszczalne od dnia następującego po dniu zastrzeżenia.
Podsumowanie
- Projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z zapobieganiem kradzieży tożsamości ma chronić osobę, która zastrzeże numer PESEL, przed skutkami zawarcia w jej imieniu niektórych umów.
- Minister Cyfryzacji proponuje utworzenie specjalnego rejestru, w którym odnotowywane będą zastrzeżenia numeru PESEL. Każdy, bez konieczności przedkładania dowodów lub składania wyjaśnień, będzie mógł zastrzec ten numer w celu ochrony przed roszczeniami. Poza daną osobą fizyczną, zastrzeżenia z urzędu mógłby dokonać organ, któremu zgłoszono utratę dowodu osobistego.
- Zastrzeżenie numeru PESEL miałoby chronić przed roszczeniami wynikającymi z niektórych umów – m.in. zbycia nieruchomości, kredytu, pożyczki czy leasingu.
- Wydaje się, że projektowane w ustawie rozwiązania to dopiero pierwszy krok w celu zabezpieczenia sytuacji prawnej osób, których dane zostały wykradzione. Na pewno dużą wartość będą miały uwagi zgłoszone do projektu, a ich akceptacja może pomóc go uzupełnić i ulepszyć. Z pewnością jednak jest to projekt warty obserwacji.
[1] Raport INFORDOK za VI kwartał 2021 r., za: chronpesel.pl, https://chronpesel.pl/o-nas.
[2] Ustawa z dnia 24 września 2010 r. o ewidencji ludności (Dz. U. z 2022 r. poz. 1191)
[3] Ustawa z dnia 17 lipca 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2021 r. poz. 1805, z późn. zm.)
[4] Ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (Dz. U. z 2022 r. poz. 1799)
[5] Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz. U. z 2022 r. poz. 2324 i 2339)
[6] Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. z 2022 r. poz. 246 i 2339)
[7] Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. o centralnej ewidencji i informacji o działalności gospodarczej i punkcie informacji dla przedsiębiorcy (Dz. U. z 2022 r. poz. 541)