26 kwietnia 2018 roku Komisja Europejska opublikowała komunikat dotyczący zwalczania dezinformacji w Internecie. Dokument przedstawia zakres, skalę i analizę zjawiska, opisuje zagrożenia związane z szerzeniem się dezinformacji i proponuje konkretne działania naprawcze. Komunikat jest następstwem raportu Grupy Ekspertów tzw. „wysokiego szczebla” (high-level group of experts – HLEG) zatytułowanego „A multi-dimensional approach to disinformation”.

W raporcie 39 naukowców, reprezentantów mediów społecznościowych, środowisk dziennikarskich, akademickich i organizacji trzeciego sektora, przeanalizowało terminologię, skalę zjawiska fake news, a także podjęte do tej pory inicjatywy. Raport uwzględnia rekomendacje dla KE, które stały się podstawą przygotowania komunikatu.  

Dezinformacja – możliwe do sprawdzenia, nieprawdziwe lub wprowadzające w błąd informacje, które mogą wyrządzić szkodę publiczną[1]. Są tworzone, przedstawiane i rozpowszechniane, żeby uzyskać korzyść gospodarczą lub wprowadzić w błąd opinię publiczną.

Komisja wskazuje na kilka przyczyn rozpowszechniania się dezinformacji:

1. Szybkie zmiany kulturowe, społeczne i gospodarcze. Powodują one brak poczucia bezpieczeństwa, wzrost niepokoju i napięć społecznych, a także brak zaufania do instytucji publicznych. Wszystko to tworzy środowisko sprzyjające kampaniom dezinformacyjnym.  
2. Transformacja sektora mediów, który w obliczu ogromnej popularności platform internetowych musi dostosować swoje modele biznesowe i znajdować nowe sposoby na spieniężanie treści.
3. Dezinformacja jest potężnym i tanim narzędziem wpływu, które pozwala szybko dotrzeć do szerokiego grona odbiorców. Dzięki wykorzystaniu odpowiednich algorytmów, reklam oraz zautomatyzowanych i fałszywych kont, nieprawdziwe informacje uzyskują duży zasięg i stają się narzędziem politycznym. Wpływ na to mają także zachowania użytkowników, którzy rozsyłają emocjonalne i chwytliwe treści bez sprawdzenia ich prawdziwości.

Cztery zasady walki z dezinformacją

Zdaniem Komisji Europejskiej w walce z dezinformacją skuteczne są jedynie działania kompleksowe, oparte na czterech zasadach:

1. Poprawa przejrzystości informacji, która umożliwi obywatelom ocenę treści.
2. Promowanie różnorodności informacji, które sprzyja budowaniu opinii opartych na krytycznym myśleniu.
3. Wspieranie wiarygodności informacji poprzez wskazywanie czy można im ufać za pomocą zaufanych podmiotów sygnalizujących. Poprawa identyfikowalności informacji.
4. Opracowanie rozwiązań integracyjnych, takich jak zwiększanie wiedzy o dezinformacji czy edukacja w zakresie korzystania ze współczesnych mediów. Powinno się to odbyć przy szerokim zaangażowaniu wszystkich zainteresowanych stron: organów publicznych, platform internetowych, reklamodawców, dziennikarzy i grup medialnych.

Główne obszary działania

Komisja wyróżniła 5 obszarów działania:

• Bardziej przejrzysty, godny zaufania i odpowiedzialny ekosystem internetowy

Jawne i sprawdzone źródła wiedzy, możliwość weryfikacji faktów, a także wykorzystanie nowoczesnych technologii do rozpowszechniania prawdziwych informacji w Internecie – to sposoby na ograniczenie zasięgu i wpływu fake newsów. W związku z powyższym KE wzywa platformy internetowe, aby bardziej zaangażowały się w zwalczanie dezinformacji w ramach samoregulacji.

Komisja wsparła również tworzenie kodeksu postępowania, którego głównymi zadaniami będzie:

• kontrola reklam,
• zwiększenie przejrzystości treści (oznaczania treści sponsorowanych),
• blokowania fałszywych kont,
• wprowadzenie mechanizmów zabezpieczających przed dezinformacją,
• wzmocnienie pozycji użytkowników i umożliwienie im większego dostępu do źródeł.

Komisja zapowiedziała zwołanie forum zainteresowanych stron, które ma pracować nad projektem ogólnounijnego kodeksu postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji.

Kolejną zaproponowaną inicjatywą było utworzenie niezależnej europejskiej sieci podmiotów weryfikujących fakty. Byłaby ona odpowiedzialna za monitorowanie skali, technik i narzędzi dezinformacji. Zajmowałaby się również identyfikacją i mapowaniem mechanizmów dezinformacyjnych, opracowywaniem wskaźników przejrzystości źródeł i zwiększaniem świadomości publicznej. Komisja zapowiedziała też uruchomienie europejskiej platformy internetowej, służącej do gromadzenia i analizy danych.

Przejrzysty i niezależny ekosystem internetowy może być zbudowany tylko w oparciu o odpowiedzialnych użytkowników. Konieczne jest więc identyfikowanie dostawców informacji, w tym osób odpowiedzialnych za zachowania szkodliwe. Komisja Europejska w komunikacie dotyczącym bezpieczeństwa cybernetycznego z września 2017 r., zaproponowała wdrażanie protokołu internetowego IPv6, który umożliwia nadanie adresu IP pojedynczym użytkownikom. Komisja będzie działać, żeby usprawnić ten system. Do zwalczania dezinformacji wykorzystane zostaną nowe technologie: sztuczna inteligencja, blockchain i algorytmy kognitywne.

• Bezpieczne i odporne procesy wyborcze

Dezinformacja stanowi zagrożenie dla demokracji szczególnie w kwestii manipulacji procesami wyborczymi. Zgodnie z wynikami raportu Freedom house [2] przytoczonymi przez KE, w ostatnich latach w 18 krajach wykryto działania manipulacyjne i dezinformacyjne podczas wyborów. Komisja zapowiedziała szczególną troskę o bezpieczeństwo sieci i systemów informatycznych w związku z wyborami do Parlamentu Europejskiego w 2019 r.

Komisja zapowiedziała organizację w listopadzie 2018 r. seminarium poświęconego demokracji w dobie cyfryzacji. W ramach dialogu z państwami członkowskimi, a także przy wsparciu Agencji Unii Europejskiej ds. Bezpieczeństwa Sieci i Informacji, zostanie opracowane kompendium praktycznych zaleceń i środków sprzyjających zabezpieczeniu procesu wyborczego i cyberbezpieczeństwu wyborów.

• Wspieranie edukacji i umiejętności korzystania z mediów

Umiejętność weryfikacji faktów i krytycznego myślenia jest podstawą rozpoznawania fałszywych informacji i ma znaczenie dla odporności społeczeństwa na plagę fake newsów. Komisja podkreśla więc wagę rozwoju edukacji cyfrowej, a także wzmacniania kompetencji związanych z korzystaniem z nowych mediów. Działania powinny być skierowane do młodzieży i dorosłych. Już teraz realizowanych jest wiele inicjatyw promujących umiejętności cyfrowe, które KE zamierza wspierać.

• Wsparcie dla wysokiej jakości dziennikarstwa jako istotnego elementu demokratycznego społeczeństwa

Podstawą walki z dezinformacją jest zapewnienie społeczeństwu wysokiej jakości mediów informacyjnych oraz rzetelnego dziennikarstwa. Konieczne jest wzmocnienie pozycji dziennikarzy, a także budowanie zaufania do osób pracujących w tym zawodzie.

Dziennikarze nie powinni obawiać się nowoczesnych technologii, tylko wykorzystywać je do rozpowszechniania rzetelnych informacji popartych transparentnymi źródłami. Komisja wspiera inicjatywy promujące wolność i pluralizm mediów, a także działania państw członkowskich wzmacniające dziennikarstwo wysokiej jakości.

• Zwalczanie wewnętrznych i zewnętrznych zagrożeń wynikających z dezinformacji poprzez komunikację strategiczną

Władze publiczne powinny zmierzać do zwalczania fałszywej narracji. Unia Europejska jest częstym celem kampanii dezinformacyjnych, które mają osłabić jej działania i wartości.

W 2015 r. powołano grupę zadaniową East Stratcom, która przeciwdziała kampaniom dezinformacyjnym prowadzonym przez Rosję. W 2016 r. powstała Komórka UE ds. Syntezy Informacji o Zagrożeniach Hybrydowych w ramach Centrum Analiz Wywiadowczych. Niedawno utworzono również Europejskie Centrum ds. Zwalczania Zagrożeń Hybrydowych. Instytucje te stanowią podstawę odporności UE w walce z dezinformacją.

Komisja zapowiada dalszą pracę nad poprawą komunikacji strategicznej, przede wszystkim poprzez wzmocnienie koordynacji działań wewnętrznych. Jednocześnie we współpracy z Europejską Służbą Działań Zewnętrznych będzie pracowała nad poprawą zdolności reagowania na zagrożenia hybrydowe w dziedzinie cyberbezpieczeństwa, komunikacji strategicznej i działań kontrwywiadowczych.

---

Przypisy:

[1] Komunikat KE: zwalczanie dezinformacji w internecie: podejście europejskie

[2] Freedom on the net 2017 report, Freedom house

---