Przeciwdziałanie dezinformacji – analiza brytyjskiego modelu RESIST

Rafał Babraj Analizy, Dezinformacja, Wszystkie wpisy

Model RESIST to system przeciwdziałania dezinformacji i prowadzenia komunikacji strategicznej stworzony w Wielkiej Brytanii. Jego opracowanie stanowiło odpowiedź na wydarzenia z 2018 roku, kiedy to przy użyciu broni chemicznej dokonano ataku na byłego rosyjskiego szpiega Siergieja Skripala oraz jego córkę. Do zamachu doszło w Salisbury na terenie Wielkiej Brytanii. Wydarzenie doprowadziło do jednego z największych kryzysów dyplomatycznych w relacjach brytyjsko-rosyjskich.

Wielka Brytania stanęła w obliczu wysiłków dezinformacyjnych ze strony rosyjskiej, na które składało się ponad 40 różnego rodzaju narracji. Doświadczenie to pozwoliło na wyciągnięcie pięciu głównych wniosków oraz przedstawienie rekomendacji:

  1. Zwalczanie dezinformacji to nie tylko kwestia polityki bezpieczeństwa czy komunikacji
    1. Rekomendacja: Strategia przeciwdziałania dezinformacji powinna wyrażać całościowe podejście rządu, a nawet całego społeczeństwa.
  2. Ani problem, ani jego rozwiązanie nie leżą jedynie w sferze online
    1. Rekomendacje: Używaj środków cyfrowych i analogowych, stosuj podejście wykorzystujące wiele kanałów, które wzajemnie się wzmacniają.
  3. Skupienie się na prostowaniu fałszywych wiadomości nie działa
    1. Rekomendacje: Musi powstać kompleksowy system wykrywania i zarządzania dezinformacją, a także określania najlepszej reakcji.
  4. Przeciwdziałaj skutkom dezinformacji, a nie samemu przekazowi
    1. Rekomendacje: W prowadzonych kampaniach stosuj podejście oparte na obserwacjach i pogłębionym wglądzie w sytuację.
  5. Koncentracja i priorytetyzacja
    1. Rekomendacje: Konieczna jest budowa zdolności wykrywania i oceny dezinformacji w celu bieżącego informowania osób zajmujących się komunikacją, strategią oraz sferą policy.

Rekomendacje zaowocowały stworzeniem modelu RESIST, który zapewnia spójne podejście do zagrożenia, jakim jest dezinformacja. Przyjęty w Wielkiej Brytanii system komunikacji strategicznej został oparty na sześciu krokach.

Model RESIST

R RECOGNISE DISINFORMATION (Rozpoznaj dezinformację) Cele dezinformacji, wykorzystywane techniki oraz sposoby ich łączenia, aby uzyskać oczekiwany wpływ.
E EARLY WARNING (Wczesne ostrzeganie) Monitoring określonych priorytetów. Budowa zestawu narzędzi do monitorowania oraz wykorzystanie go do oceny zagrożeń.
S SITUATIONAL INSIGHT (Wgląd w sytuację) Co to jest wgląd w kontekście dezinformacji i jak należy go wykorzystać, w celu szybkiej reakcji.
I IMPACT ANALYSIS (Analiza wpływu) Prawdopodobny cel, wpływ i zasięg dezinformacji. Jak określić priorytety działania?
S STRATEGIC COMMUNICATION (Strategiczna komunikacja) Jak powinna wyglądać reakcja na dezinformację? Jakie opcje odpowiedzi są do dyspozycji?
T TRACK OUTCOMES (Ewaluacja) Jak rejestrować i przekazywać informacje o kampanii dezinformacyjnej? Jak ocenić działania i wprowadzić udoskonalenia w oparciu o wyciągnięte wnioski?

1.      RECOGNISE DISINFORMATION – zasada FIRST

Pierwszym krokiem w modelu RESIST jest rozpoznanie dezinformacji. Twórcy modelu przyjęli następującą definicję dezinformacji:

Dezinformacja to celowe tworzenie i rozpowszechnianie fałszywych bądź zmanipulowanych informacji, mających oszukać lub wprowadzić w błąd odbiorców. Celem jest uzyskanie korzyści politycznych, osobistych lub finansowych.

Na tym etapie należy określić cel dezinformacji, potencjalnych aktorów, ich motywacje oraz techniki zastosowane, aby osiągnąć jak największy wpływ. Podstawowe zasady stosowane przy kampaniach dezinformacyjnych opisuje akronim FIRST.

F FABRICATION Manipulacja treścią: fałszywy dokument lub zdjęcie.
I IDENTIFY Ukryte lub fałszywe źródło informacji: fałszywe konto w social media lub oszust.
R RHETORIC Złośliwe lub fałszywe argumenty: trolle prowokujące użytkowników w czasie dyskusji.
S SYMBOLISM Tendencyjne wykorzystanie jednego wydarzenia na potrzeby prowadzonej narracji: np. atak terrorystyczny wykorzystany, aby zaatakować imigrantów.
T TECHNOLOGY Wykorzystanie technologicznych rozwiązań: boty powielające fałszywe informacje.

Wspomniane techniki można łączyć, aby np. podważać zaufanie do rządu, doprowadzić do większej polaryzacji politycznej i społecznej, zarabiać na „kliknięciach”, a także dotrzeć do mediów głównego nurtu poprzez viralowy przekaz.

2.      EARLY WARNING – monitoring i wczesne ostrzeganie

Każda organizacja, jeśli chce odpowiednio zareagować na kampanie dezinformacyjne, musi zbudować system ich wczesnego wykrywania. W tym celu konieczne jest prowadzenie monitoringu. Aby jednak był on maksymalnie efekty, powinien koncentrować się na kluczowych priorytetach, influencerach i odbiorcach. Taki system wczesnego ostrzegania ma dwa cele:

  • zmniejszenie podatności na zagrożenia, wynikające z dezinformacji;
  • ułatwienie planowania ryzyka.

Jeśli dobrze określimy obszary priorytetowe oraz zbudujemy ich efektywny monitoring, będziemy mogli uruchomić wczesne ostrzeganie, gdy pojawi się dezinformacja.

  Priorytety Postawy
Cele polityki Jakie są priorytetowe obszary polityki oraz cele mojej organizacji? Jakie są dominujące postawy w tych obszarach, które można wykorzystać do dezinformacji?
Influencerzy Kto ma największy wpływ na obszary priorytetowe dla mojej organizacji? Jakie są dominujące postawy wobec mojej organizacji lub jej celów, które można wykorzystać do dezinformacji?
Odbiorcy Kim są kluczowi odbiorcy? Jakie są dominujące postawy wobec mojej organizacji lub jej celów, które można wykorzystać do dezinformacji?

Odpowiedź na powyższe pytania może pomóc w prowadzeniu monitoringu mediów cyfrowych, tak aby być należycie przygotowanym do zidentyfikowania potencjalnych zagrożeń na jak najwcześniejszym etapie.

3.      SITUATIONAL INSIGHT – spostrzeżenia i wgląd w sytuację

Prowadzony monitoring, aby był wartościowy, musi przekładać się na spostrzeżenia, które pogłębiają nasz wgląd w sytuację. Mówiąc krótko: efektywny monitoring zapewnia interesujące nas dane – tylko (i aż) tyle. Kolejnym krokiem jest opracowanie tych danych, tak aby można było na ich podstawie podjąć konkretne działania. Na tym właśnie skupia się ten etap. Powinien odpowiedzieć na pytanie: co z tego wynika?

A zatem wgląd w sytuację służy zgromadzeniu i zaprezentowaniu danych, które zostały zebrane podczas monitoringu mediów na etapie wczesnego ostrzegania. Jest przeznaczony dla doradców, kadry kierowniczej i decydentów, np. ministrów. Musi być krótki, jasny i na temat.

Co powinien zawierać wgląd?

  • Najważniejsze spostrzeżenia (kto rozprzestrzenia fałszywe wiadomości, przy użyciu jakich narzędzi).
  • Kluczowe tematy i poruszane zagadnienia (przykłady dezinformacji dotyczące np. działań podejmowanych przez naszą organizację).
  • Trendy i zmiany postaw (jak rozprzestrzenia się dezinformacja, czy wpisuje się w jakiś wzorzec, jakie budzi zaangażowanie).
  • Komentarze i rekomendacje.

4.      IMPACT ANALYSIS – ocena wpływu dezinformacji

Kolejnym krokiem, po monitoringu i przygotowaniu wglądu w sytuację, jest analiza wpływu oraz ocena potencjalnych skutków dezinformacji. W tym aspekcie bardzo ważne jest zapewnienie spójnej metodologii, która umożliwi przeprowadzenie oceny ryzyka i określenie priorytetów reakcji. Takie podeście pozwala też uniknąć stronniczości oraz reakcji opartych na przeczuciu.

Analiza wpływ określa:

  • Prawdopodobny cel dezinformacji: ekonomiczny, dyskredytacja, polaryzacja, operacja wpływu, ponieważ mogę!
  • Prawdopodobny zasięg i widoczność dezinformacji: małe zainteresowanie, niszowi odbiorcy (bańki informacyjne), rosnące zainteresowanie (trending), pomniejsza historia (wspomnienie w głównych mediach), historia na nagłówki (pierwsze strony gazet).
  • Prawdopodobny wpływ dezinformacji:
  • Czy wpływa na zdolność organizacji do wykonywania pracy? Wpływ na usługi, reputację, obszary i cele polityki, bezpieczeństwo pracowników.
  • Czy wpływa na ludzi, którzy polegają na twoich usługach? Wpływ na interesariuszy oraz odbiorców, w tym niszowych i wrażliwych.
  • Czy istnieje ryzyko dla ogółu społeczeństwa? Wpływ na bezpieczeństwo narodowe lub publiczne, a także na zdrowie publiczne i ogólny klimat debaty.

Gdy określimy prawdopodobny cel, zasięg i wpływ dezinformacji, możemy ocenić poziom ryzyka, a także ustalić priorytety działania.

NISKI ŚREDNI WYSOKI
Potencjalny wpływ na klimat debaty publicznej. Ograniczony zasięg. Potencjalny wpływ na działanie organizacji, jej reputację lub dużą grupę interesariuszy. Popularne w Internecie. Potencjalny wpływ np. na bezpieczeństwo narodowe. Wysokie prawdopodobieństwo, że dezinformacja trafi na pierwsze strony gazet.
Nie wymaga odpowiedzi. Narrację należy jednak śledzić. Wymaga odpowiedzi. Wymaga natychmiastowej uwagi i eskalacji.

5.      STRATEGIC COMMUNICATION – komunikacja strategiczna

Obserwacje, spostrzeżenia i analizy, przygotowane podczas poprzednich etapów, składają się na bazę, na podstawie której powinniśmy zadecydować, jakie środki komunikacji strategicznej wybrać.  Do dyspozycji mamy trzy opcje:

  • krótkoterminowe (reaktywne)
  • średnioterminowe (proaktywne)
  • długoterminowe (strategiczne)

Często przeciwdziałanie danej kampanii dezinformacyjnej może wymagać połączenia różnych środków komunikacji strategicznej – wszystko zależy od określonych wcześniej celów oraz potrzeb. Poniżej przedstawiamy przykładowe akcje oraz narzędzia, które można wykorzystać w działaniach reaktywnych, proaktywnych oraz strategicznych.

ŚRODKI AKCJA GRUPA DOCELOWA NARZĘDZIA
Krótko-terminowe Dezinformacja wymaga natychmiastowej reakcji.

Szybka komunikacja, aby obalić, poprawić lub przeciwdziałać dezinformacji zgodnie z ustalonymi faktami. 		– Tradycyjne media

– Interesariusze i influencerzy

– Media społecznościowe

– Grupy odbiorców kluczowe dla danej organizacji 		– Oświadczenie prasowe

– Oświadczenie decydenta, np. ministra

– Briefing prasowy

– Najczęstsze pytania i odpowiedz (Q&A)

– Płatna reklama

– Optymalizacja informacji pod kątem wyszukiwarek (SEO)

– Ujawnienie aktorów dezinformacji za pośrednictwem sprzyjających influencerów
Średnio-terminowe Dezinformacja wymaga przemyślanej odpowiedzi.

Łączone metody komunikacji, aby potwierdzić i budować własny przekaz oraz markę.

Połączenie środków proaktywnych z codzienną komunikacją.

Współpraca z influencerami oraz interesariuszami, aby wypracować porozumienie w sprawie zajętego stanowiska. 		– Tradycyjne media

– Interesariusze i influencerzy

– Media społecznościowe

– Szeroka publiczność 		– Budowanie marki, kampanii oraz narracji

– Zaangażowanie oraz dialog, np. kampanie społeczne

– Budowane sieci interesariuszy oraz influencerów

– Warsztaty i szkolenia
Długo-terminowe Dezinformacja wymaga spójnej, trwałej komunikacji, aby w dłuższej perspektywie wypracować oczekiwane efekty.

Opracowanie strategicznych narracji w odniesieniu do problemu.

Kształtowanie przestrzeni informacyjnej, tak żeby promować własną narrację oraz stanowisko, a także, aby powstrzymywać przekaz aktorów dezinformacji. 		Tradycyjne media

– Młode wschodzące gwiazdy i osoby z potencjałem

– Interesariusze i influencerzy

– Media społecznościowe

– Szeroka publiczność 		– Budowanie marki, kampanii oraz narracji

– Wsparcie finansowe np. dla tworzenia treści obywatelskich

– Wykrywanie talentów oraz wsparcie, a także  kreacja influencerów

– Budowane sieci interesariuszy oraz influencerów

– Warsztaty i szkolenia

– Planowanie awaryjne

6.      TRACK OUTCOMES – śledzenie efektów działań

Gdy już podjęte zostaną działania, ważne jest śledzenie ich skuteczności oraz adekwatności. Jest to konieczne, aby mieć pewność, że nasze akcje są zgodne z przygotowaną wcześniej analizą oraz realizują określone długoterminowe cele.

Podczas ewaluacji należy przyjrzeć się postępowaniu na wszystkich etapach modelu RESIST.

  • Rozpoznawanie dezinformacji: Jaki był cel dezinformacji? Jakie techniki zastosowano i  w jaki sposób łączono je, aby uzyskać większy wpływ?
  • Wczesne ostrzeganie: Czy praca przygotowawcza wsparła wysiłki organizacji w walce z dezinformacją? Czy monitoring jest wystarczająco skoncentrowany na priorytetach?
  • Wgląd sytuacyjny: Czy wstępna analiza i przedstawiony obraz sytuacyjny wsparły reakcję na dezinformację? Czy zapewniono dokładne i terminowe odprawy dla decydentów? Czy przyjęto prawidłowe założenia?
  • Analiza wpływu: Czy dezinformacja uzyskała odpowiedni priorytet, określony na podstawie celów, wpływu i zasięgu?
  • Komunikacja strategiczna: Przedstaw przegląd podjętych działań i reakcji w podziale na: działania, grupy docelowe i narzędzia. Czy spełniły one założone cele komunikacji?
  • Śledź wyniki: Zbierz wszystkie informacje w dokumentacji, wraz z ocenami podjętych działań. Jaki był wpływ tych starań na zwalczanie dezinformacji? Jakie wnioski można wyciągnąć na przyszłość?

7.      Podsumowanie

Przedstawiony model RESIST zapewnia kompleksowy system komunikacji strategicznej na poziomie centralnym. W Polsce niestety nie ma ustanowionego StratComu, który koordynowałby działania komunikacyjne dla całej administracji rządowej.

Koordynacja strategicznej komunikacji na poziomie centralnym wydaje się niezbędna, zwłaszcza jeśli wziąć pod uwagę, że Polska regularnie znajduje się w czołówce krajów, w które wycelowana jest dezinformacja rosyjska[1]. Model RESIST może stanowić w tym kontekście ciekawy przykład oraz źródło dobrych praktyk.

Poszczególne ministerstwa starają się prowadzić komunikację strategiczną w obszarach swoich kompetencji oraz nawiązywać roboczą współpracę. W 2019 roku w Ministerstwie Spraw Zagranicznych utworzono komórkę, która identyfikuje kampanie dezinformacyjne prowadzone wobec Polski, przeciwdziała im oraz na nie reaguje. W marcu w MSZ uruchomiony został Rapid Alert System, w celu zapewnienia regularnej wymiany informacjami między państwami członkowskimi, ale także kluczowymi partnerami takimi jak NATO.

Działania prowadzą również m.in. Ministerstwo Obrony Narodowej czy Biuro Bezpieczeństwa Narodowego. Więcej informacji o zaangażowaniu państwowych instytucji w przeciwdziałanie dezinformacji dostępnych jest w raporcie „Dezinformacja w dobie rewolucji cyfrowej. Państwo. Społeczeństwo. Polityka. Biznes”.

8.      Model RESIST w skrócie

1.RESIST to system przeciwdziałania dezinformacji i prowadzenia komunikacji strategicznej stworzony w Wielkiej Brytanii.

2. System został opracowany po wydarzeniach z 2018 roku, kiedy to doszło do ataku przy użyciu broni chemicznej na byłego rosyjskiego szpiega Siergieja Skripala oraz jego córkę. Atakowi towarzyszyła kampania dezinformacyjna ze strony rosyjskiej.

3. Model RESIST opiera się na sześciu krokach:

  • R – RECOGNISE DISINFORMATION (Rozpoznaj dezinformację)
  • E – EARLY WARNING (Wczesne ostrzeganie)
  • S – SITUATIONAL INSIGHT (Wgląd w sytuację)
  • I – IMPACT ANALYSIS (Analiza wpływu)
  • S – STRATEGIC COMMUNICATION (Strategiczna komunikacja)
  • T – TRACK OUTCOMES (Ewaluacja)

Pełne omówienie modelu znajduje się pod LINKIEM.

[1] Portal EU vs. Disinfo raportuje, że Polska była jednym z głównym celów kampanii dezinformacyjnych m.in. w

RESIST-Counter-disinformation-ToolkitPobierz

Zobacz także: