21 listopada Komisja Europejska przyjęła wniosek dotyczący rozporządzenia ustanawiającego środki na rzecz wysokiego poziomu interoperacyjności sektora publicznego w Unii Europejskiej (Akt o interoperacyjnej Europie, Interoperable Europe Act, IEA). Towarzyszy mu również komunikat w celu wzmocnienia transgranicznej interoperacyjności i współpracy w sektorze publicznym w całej UE. Rozporządzenie ma wspierać tworzenie sieci suwerennych i wzajemnie połączonych cyfrowych administracji publicznych oraz przyspieszyć transformację cyfrową europejskiego sektora publicznego.

Akt o interoperacyjnej Europie wprowadza ramy współpracy dla administracji publicznych w całej UE, które mają pomagać w budowaniu bezpiecznej transgranicznej wymiany danych i wprowadzaniu wspólnych rozwiązań cyfrowych, takich jak oprogramowanie typu open source, wytyczne, listy kontrolne, czy inne narzędzia informatyczne. Umożliwi im również skuteczniejszą współpracę, wymianę informacji i zapewnienie świadczenia usług publicznych ponad granicami, sektorami i granicami organizacyjnymi. Stymuluje innowacyjność sektora publicznego i publiczno-prywatne projekty „GovTech”.

Przyjęcie przez KE wniosku jest wyrazem dążenia do uzupełnienia wszystkich aspektów jednolitego rynku cyfrowego. Wśród celów proponowanego aktu znalazło się:

• zapewnienie spójnego, skoncentrowanego na człowieku podejścia UE do interoperacyjności od kształtowania polityki po jej wdrażanie;
• ustanowienie struktury zarządzania interoperacyjnością, zaprojektowaną tak, aby umożliwić administracjom publicznym ze wszystkich szczebli i sektorów, a także zainteresowanym podmiotom prywatnym współpracę;
• współtworzenie ekosystemu rozwiązań interoperacyjnych dla sektora publicznego UE, tak aby wszystkie zainteresowane strony mogły wnosić wkład w takie rozwiązania i ponownie je wykorzystywać.

Interoperacyjność, rozumiana jako zdolność systemu do pełnej współpracy z innymi systemami, umożliwia podmiotom interakcję w celu osiągnięcia wzajemnie korzystnych celów, pomimo dzielących je odległości lub różnic organizacyjnych. Z kolei interoperacyjność sektora publicznego oznacza zdolność administracji do współpracy i zapewniania funkcjonowania usług publicznych ponad granicami, sektorami i granicami organizacyjnymi. Aby ją zapewnić Komisja proponuje wprowadzenie ustrukturyzowanych unijnych ram współpracy dla administracji publicznych w poszczególnych państwach członkowskich UE, opartych na czterech filarach, tj.:

Zarządzanie transgraniczną interoperacyjnością

Zgodnie z zapisami we wniosku, ramy współpracy w zakresie interoperacyjności wyznaczać i koordynować będzie Rada ds. Interoperacyjności w Europie (Interoperable Europe Board, IOB). Jej funkcją będzie zapewnienie ustrukturyzowanej kooperacji UE, w ramach której administracje publiczne, wspierane przez podmioty publiczne i prywatne, wspólnie pracować będą w ramach programów prowadzonych nie tylko przez państwa członkowskie, ale także przez poszczególne regiony i miasta. IOB ma ułatwiać wymianę informacji na temat transgranicznej interoperacyjności sieci i systemów informatycznych wykorzystywanych do świadczenia lub zarządzania usługami publicznymi w Unii Europejskiej.

Rada będzie się składać z przedstawicieli państw członkowskich UE, Komisji, Komitetu Regionów i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego. Wśród zadań pełnionych przez IOB znalazły się m.in.:

Rada ds. Interoperacyjności upoważniona będzie także do wydawania zaleceń w sprawie stosowania rozwiązań na potrzeby transgranicznej interoperacyjności sieci i systemów informatycznych wykorzystywanych do świadczenia usług publicznych. Zalecone przez IOB rozwiązanie będzie opatrzone etykietą „Rozwiązanie Interoperacyjne dla Europy” i publikowane na portalu Interoperacyjna Europa.

Rada ds. Interoperacyjności Europy ma za zadanie również określić Europejskie Ramy Interoperacyjności (European Interoperability Framework, EIF), które zatwierdza Komisja. EFI stanowi zestaw zaleceń dotyczących interoperacyjności prawnej, organizacyjnej, semantycznej i technicznej, skierowanych do wszystkich podmiotów objętych zakresem rozporządzenia. Celem ustanowienia Europejskich Ram Interoperacyjności jest wzmacnianie wzajemnej interakcji organów administracji publicznej państw członkowskich oraz organów i agencji unijnych za pośrednictwem ich sieci i systemów informatycznych.

Działania IOB, poprzez zapewnienie fachowej wiedzy i doradztwa, wspierać ma Interoperacyjna Wspólnota Europejska. Jej członkami mogą stać publiczne i prywatne podmioty z siedzibą w państwie członkowskim, które wyrażą taką chęć i zarejestrują się na portalu Interoperacyjna Europa.

Udostępnianie i ponowne wykorzystywanie rozwiązań interoperacyjnych.

Na mocy omawianego rozporządzenia organy sektora publicznego państw członkowskich, a także organy lub agencje UE zobowiązane zostały do udostępniania każdemu innemu podmiotowi, który tego zażąda, rozwiązań interoperacyjnych wspierających świadczone usługi publiczne. Udostępniana treść obejmuje dokumentację techniczną oraz, w stosownych przypadkach, kod źródłowy.

Dodatkowo, by ułatwić wymianę wiedzy na temat rozwiązań informatycznych stosowanych przez administracje publiczne poszczególnych państw, powstać ma portal Interoperacyjna Europa. Stanowić on będzie źródło wiedzy na temat transgranicznej interoperacyjności sieci i systemów informatycznych, wykorzystywanych do świadczenia usług publicznych lub zarządzania nimi w poszczególnych państwach członkowskich.

Na portalu mogą być umieszczane także inne rozwiązania techniczne, które nie powstały w ramach programu Interoperacyjna Europa. Muszą one jednak być dostosowane do rozwiązań powstałych na mocy omawianego rozporządzenia, a także korzystać z licencji umożliwiającej wykorzystanie przez inne organy lub instytucje sektora publicznego, organy lub agencje Unii lub być wydawane jako oprogramowanie open source.

Obowiązkowe oceny interoperacyjności

Omawiany wniosek w sprawie aktu o interoperacyjnej Europie wprowadza także obowiązkową ocenę interoperacyjności tworzonych lub modyfikowanych sieci i systemów informacyjnych wykorzystywanych do świadczenia usług publicznych, którą dokonywać muszą organy sektora publicznego lub instytucje, agencje i organy UE. Ocena ta przeprowadzana jest w trzech przypadkach:

1. w przypadku gdy zamierzona konfiguracja lub modyfikacja wpływa na co najmniej jedną sieć i system informatyczny wykorzystywane do świadczenia usług transgranicznych w kilku sektorach;
2. jeżeli zamierzona konfiguracja lub modyfikacja najprawdopodobniej doprowadzi do zamówień na sieci i systemy informatyczne wykorzystywane do świadczenia usług transgranicznych o wartości powyżej progu określonego w art. 4 dyrektywy 2014/24/UE;
3. w przypadku gdy zamierzona konfiguracja lub modyfikacja dotyczy sieci i systemu informatycznego wykorzystywanego do świadczenia usług transgranicznych i finansowanego z programów unijnych.

Organ sektora publicznego lub instytucja, organ czy agencja Unii mogą również przeprowadzić ocenę interoperacyjności także w innych przypadkach.

Ocenę interoperacyjności przeprowadza się przed podjęciem wiążących decyzji w sprawie wymagań prawnych, organizacyjnych, semantycznych lub technicznych dla nowej lub zmodyfikowanej sieci i systemu informatycznego. Podmioty przeprowadzające ocenę interoperacyjności zostały zobowiązane do publikacji na swojej stronie internetowej sprawozdania przedstawiające wynik oceny.

W projekcie rozporządzenia określono także minimalne wymogi dotyczące zakresu przeprowadzanej oceny interoperacyjności.

Unijne środki wsparcia

W celu promowania innowacji politycznych w zakresie rozwiązań technicznych, rozwijania umiejętności i zwiększanie skali rozwiązań interoperacyjnych do ponownego wykorzystania w projekcie rozporządzenia znalazły się także propozycje unijnych środków wsparcia.

Są to:

Projekty wspierające realizację polityki	Rada ds. Interoperacyjności Europy może zaproponować Komisji utworzenie projektów wspierających organy sektora publicznego w cyfrowym wdrażaniu polityk Unii zapewniających transgraniczną interoperacyjność sieci i systemów informatycznych. Sieci i systemy muszą być wykorzystywane do świadczenia usług publicznych i dostarczane lub zarządzane elektronicznie.
Środki w zakresie innowacji	Rada ds. Interoperacyjności w Europie może zaproponować Komisji ustanowienie środków w zakresie innowacji w celu wspierania rozwoju i wdrażania rozwiązań w zakresie interoperacyjności w UE („środki w zakresie innowacji”). Środki innowacyjne: muszą przyczyniać się do rozwoju istniejących lub nowych rozwiązań w zakresie interoperacyjnej Europy,muszą angażować podmioty GovTech.
Ustanowienie „piaskownic” regulacyjnych	„Piaskownice” (ang. sandboxes) regulacyjne mają zapewniać kontrolowane środowisko do opracowywania, testowania i zatwierdzania innowacyjnych rozwiązań wspierających transgraniczną interoperacyjność sieci i systemów informatycznych, które są wykorzystywane do świadczenia usług publicznych. Innowacyjne rozwiązania funkcjonują w „piaskownicach” regulacyjnych przez ograniczony czas.   Piaskownice regulacyjne prowadzone i obsługiwane są przez podmioty sektora publicznego.   Rozporządzenie wprowadza także powiązanie organów ochrony danych osobowych z „piaskownicami” regulacyjnymi. Wykorzystywać ją mogą także inne podmioty w ramach ekosystemu GovTech, takie jak krajowe lub europejskie organizacje normalizacyjne, jednostki notyfikowane, laboratoria badawcze i eksperymentalne, centra innowacji oraz firmy pragnące chcące przetestować innowacyjną interoperacyjność rozwiązań.
Szkolenia	Komisja zapewnia materiały szkoleniowe dotyczące korzystania z EFI i rozwiązań w zakresie Interoperacyjnej Europy, które mają być wykorzystywane przez pracowników organów administracji publicznej oraz organów i agencji UE, realizujących zadania strategiczne lub operacyjne mające wpływ na sieci i systemy informatyczne w Unii.   Komisja organizuje także kursy szkoleniowe dotyczące kwestii interoperacyjności na poziomie Unii w celu zacieśnienia współpracy i wymiany najlepszych praktyk między pracownikami poszczególnych organów administracji publicznej.
Peer reviews	Mechanizm współpracy między organami sektora publicznego, mający na celu wspieranie ich we wdrażaniu rozwiązań „Interoperacyjnej Europy” w ich sieciach i systemach informatycznych oraz pomaganie im w przeprowadzaniu ocen interoperacyjności.   Peer review przeprowadzane jest przez ekspertów ds. interoperacyjności pochodzących z państw członkowskich innych niż państwo członkowskie, w którym znajduje się organ sektora publicznego poddawany ocenie.

Skutki

Jak uznaje prawodawca unijny, transformacja cyfrowa administracji publicznej należy do najważniejszych priorytetów tej dekady, a państwa członkowskie intensywnie inwestują w cyfryzację swoich administracji publicznych. Dostrzega się jednak, że pomimo coraz szerszego rozpowszechnienia cyfrowych usług publicznych, ich poziom interoperacyjności jest niewystarczający.

Proponowane rozporządzenie wprowadza przejrzysty model zarządzania usługami publicznymi, wspierany przez państwa członkowskie i instytucje UE, a jednocześnie umożliwia zainteresowanym stronom wyrażanie swoich opinii i obaw, które ostatecznie mają przyczynić się do wypracowania wspólnych rozwiązań interoperacyjnych. Nowe przepisy mają łączyć kluczowe inicjatywy w ramach innowacyjnej architektury opartej na współpracy, dzięki czemu byłaby ona otwarta, bezpieczna i integracyjna.

Projekt aktu tworzy ramy prawne i przesłanki do rozwijania niezbędnej wiedzy na temat interoperacyjności i odpowiednich rozwiązań, zwłaszcza wśród ekspertów spoza branży IT. Podstawowymi elementami interoperacyjności są komunikacja i współpraca. Wychodząc z tego założenia prawodawca unijny przewidział utworzenie portalu Interoperacyjna Europa, który stać się ma forum wymiany wiedzy i informacji w zakresie rozwiązań technicznych wspierających usługi publiczne.

Dodatkowo, zachęcanie do dzielenia się rozwiązaniami opartymi na licencji open source umożliwia poszczególnym podmiotom aktywną ocenę i kontrolę interoperacyjności i bezpieczeństwa rozwiązań, dzięki czemu są one autonomiczne i niezależne w zarządzaniu własną infrastrukturą bez zewnętrznych ograniczeń.

Zwiększenie interoperacyjności rozwiązań stosowanych przez administracje publiczne w państwach członkowskich UE przyczyni się również do zwiększenia bezpieczeństwa cybernetycznego w całej Unii Europejskiej, poprzez skoordynowane podejście. Pozwoli także ograniczyć wydatki z budżetu publicznego na różnego rodzaju oprogramowanie poprzez umożliwienie ulepszania istniejących rozwiązań zamiast budowania ich od zera.

Podsumowanie

• Akt o Interoperacyjnej Europie ma wspierać tworzenie sieci suwerennych i wzajemnie połączonych cyfrowych administracji publicznych oraz przyspieszyć transformację cyfrową europejskiego sektora publicznego.
• Rozporządzenie wprowadza ramy współpracy dla administracji publicznych w całej UE, które mają pomagać w budowaniu bezpiecznej transgranicznej wymiany danych i wprowadzaniu wspólnych rozwiązań cyfrowych.
• Propozycja aktu wprowadza ustrukturyzowane unijne ramy współpracy dla administracji publicznych, oparte na czterech filarach: zarządzaniu transgraniczną interoperacyjnością, udostępnianiu i ponownym wykorzystywaniu rozwiązań interoperacyjnych, obowiązkowych ocenach interoperacyjności oraz unijnych środkach wsparcia.
• Ramy współpracy w zakresie interoperacyjności wyznaczać i koordynować będzie Rada ds. Interoperacyjności w Europie.
• Organy sektora publicznego państw członkowskich, a także organy lub agencje UE zobowiązane zostały do udostępniania każdemu innemu podmiotowi, który tego zażąda, rozwiązań interoperacyjnych wspierających świadczone usługi publiczne.
• Akt o interoperacyjnej Europie wprowadza także obowiązkową ocenę interoperacyjności tworzonych lub modyfikowanych sieci i systemów informacyjnych wykorzystywanych do świadczenia usług publicznych.
• Unijne środki wsparcia interoperacyjności obejmują m.in. tworzenie „piaskownic” regulacyjnych, projekty wspierające realizację polityki interoperacyjności, a także szkolenia.
• Zwiększenie interoperacyjności rozwiązań stosowanych przez administracje publiczne w państwach członkowskich UE przyczyni się do zwiększenia bezpieczeństwa cybernetycznego w całej Unii Europejskiej.