Plan działania przeciwko dezinformacji został ogłoszony 5 grudnia 2018 roku. Dokument określa kluczowe działania, które mają stanowić odpowiedź na problem dezinformacji. Komisja Europejska wskazuje w nim również kroki, które powinny zostać zrealizowane przez unijne instytucje oraz państwa członkowskie przed wyborami do Parlamentu Europejskiego w 2019 roku.
Plan jest uzupełnieniem podjętych już inicjatyw i odnosi się do opublikowanych wcześniej dokumentów, takich jak:
- Komunikat KE dotyczący zwalczania dezinformacji w Internecie (kwiecień 2018),
- Kodeks postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji (wrzesień 2018),
- Komunikat KE w sprawie wolnych i uczciwych wyborów europejskich (wrzesień 2018).
Dezinformacja głównym wyzwaniem przed wyborami do Parlamentu Europejskiego
Do 2020 roku w państwach członkowskich odbędzie się łącznie ponad 50 wyborów krajowych, prezydenckich oraz lokalnych [1]. W maju 2019 roku zaplanowano wybory do Parlamentu Europejskiego. Tymczasem według badania opinii publicznej Eurobarometr [2], realizowanego na zlecenie Komisji Europejskiej, 73 proc. użytkowników Internetu w Unii Europejskiej jest zaniepokojonych dezinformacją w okresie przedwyborczym. Dlatego, zdaniem KE, konieczne jest podjęcie pilnych działań, które pomogą zapewnić wolność i uczciwość demokratycznych procesów. W ocenie Komisji już ostatnie lata pokazały, że kampanie dezinformacyjne miały wpływ na wybory i referenda przeprowadzane w krajach Unii Europejskiej [3]. Tzw. fake newsy są tworzone i rozpowszechniane najczęściej, aby zarobić na wygenerowanym ruchu internetowym. Często jednak mają również świadomie wprowadzać odbiorców w błąd, żeby zakłócić debatę publiczną lub podważyć zaufanie do instytucji oraz mediów.
Według Komórki UE ds. Syntezy Informacji o Zagrożeniach Hybrydowych (UE Hybrid Fusion Cell), największe zagrożenie dla Unii Europejskiej stanowi dezinformacja ze strony Federacji Rosyjskiej [4]. Powołana w 2015 roku grupa zadaniowa East StratCom, zajmująca się strategiczną komunikacją w strukturach Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych, przeanalizowała ponad 4,5 tys. przypadków dezinformacji mających rosyjskie korzenie.
Komisja Europejska przewiduje, że kampanie skierowane przeciwko Unii Europejskiej oraz jej instytucjom przybiorą na sile zwłaszcza przed wyborami do Parlamentu Europejskiego w maju 2019 roku. Rozwój nowoczesnych technologii i środowiska cyfrowego sprawił, że media społecznościowe stały się jedną z ważniejszych platform wymiany informacji, a co za tym idzie, doskonałym miejscem do rozpowszechniania dezinformacji. Narzędzia i techniki stosowane do manipulacji bardzo szybko się zmieniają, wykorzystanie botów i trolli wydaje się już być na porządku dziennym, a kolejnym wymiarem fake news jest używanie zmanipulowanego wideo (tzw. deepfake [5]) . Wraz z modyfikacją sposobów stosowania dezinformacji, powinny zmieniać się metody jej zwalczania.
Cztery filary planu działania przeciwko dezinformacji
Plan działania przeciwko dezinformacji wymienia 10 działań, które zostały podzielone na cztery główne obszary:
- Zwiększenie zdolności instytucji unijnych do wykrywania, analizowania i ujawniania dezinformacji.
- Wzmocnienie skoordynowanych i wspólnych reakcji na dezinformację.
- Mobilizowanie sektora prywatnego w celu zwalczania dezinformacji.
- Podnoszenie świadomości oraz poprawa odporności społecznej.
1. Zwiększenie zdolności instytucji unijnych do wykrywania, analizowania i ujawniania dezinformacji
Krok 1: Wzmocnienie zespołów zadaniowych ds. komunikacji strategicznej oraz delegatur Unii Europejskiej poprzez dodatkowy personel i niezbędne narzędzia.
Krok 2: Przegląd uprawnień zespołów zadaniowych ds. komunikacji strategicznej (Zachodnie Bałkany, Południe), aby umożliwić im skuteczną walkę z dezinformacją w tych regionach.
Rada Europejska po raz pierwszy uznała zagrożenia płynące z internetowych kampanii dezinformacyjnych w 2015 roku. Od tego czasu w strukturach Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych (European External Action Service) powstało kilka zespołów, zajmujących się analizowaniem dezinformacji w Unii Europejskiej oraz krajach sąsiadujących ze wspólnotą:
- East Strategic Communication Task Force (czerwiec 2015) – dla krajów Partnerstwa Wschodniego,
- Western Balkans Task Force (grudzień 2015) – dla Bałkanów Zachodnich,
- Task Force South (czerwiec 2017) – dla Bliskiego Wschodu, Afryki Północnej i regionu Zatoki Perskiej,
- Komórka UE ds. Syntezy Informacji o Zagrożeniach Hybrydowych (UE Hybrid Fusion Cell) – punkt analizy zagrożeń hybrydowych, w tym kampanii dezinformacyjnych.
Plan przewiduje wsparcie zespołów w dwóch etapach. W perspektywie krótkoterminowej oczekiwane jest znaczne zwiększenie budżetu na komunikację strategiczną z 1,9 mln euro w 2018 do 5 mln euro w 2019 roku[6]. W perspektywie średnioterminowej zwiększona zostanie liczba personelu – w ciągu najbliższych dwóch lat w wymienionych wyżej zespołach zadaniowych ds. komunikacji strategicznej planowane jest zatrudnienie 50-55 pracowników.
2. Wzmocnienie skoordynowanych i wspólnych reakcji na dezinformację
Krok 3: Ustanowienie do marca 2019 r. systemu szybkiego ostrzegania (Rapid Alert System) przed kampaniami dezinformacyjnymi.
Krok 4: Zwiększenie wysiłków komunikacyjnych, promujących wartości i politykę wspólnoty, przez Komisję Europejską, Parlament Europejski oraz państwa członkowskie.
Krok 5: Wzmocnienie strategicznej komunikacji w sąsiedztwie Unii Europejskiej.
Pierwsze godziny od momentu pojawienia się fałszywych informacji są kluczowe dla ich wykrycia, analizy i udzielenia adekwatnej odpowiedzi. Dlatego w opinii KE konieczne jest stworzenie systemu wczesnego ostrzegania (Rapid Alert System)[7], który będzie alarmował o kampaniach dezinformacyjnych w czasie rzeczywistym. System ma powstać do marca 2019 roku [8], a państwa członkowskie powinny w tym czasie wyznaczyć punkt kontaktowy, najlepiej w ramach departamentów ds. komunikacji strategicznej. Państwa członkowskie będą mogły dzielić się informacjami na temat aktualnych kampanii dezinformacyjnych oraz koordynować działania za pośrednictwem bezpiecznej cyfrowej platformy.
Komisja Europejska podkreśla, że zwłaszcza przed wyborami do Parlamentu Europejskiego, konieczna jest aktywna komunikacja państw członkowskich, które będą promować wartości Unii Europejskiej oraz bronić jej instytucji przed kampaniami dezinformacyjnymi. Komisja zwiększyła też finansowanie lokalnych projektów, które skupiają się na poprawie jakości komunikacji. Przedstawicielstwa KE m.in. we Francji, Włoszech, Austrii, Rumunii czy Słowacji opracowały narzędzia do walki z dezinformacją [9].
3. Mobilizowanie sektora prywatnego w celu zwalczania dezinformacji
Krok 6: Realizacja zapisów kodeksu postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji (The Code of Practice).
Platformy online oraz branża reklamowa mają do odegrania kluczową rolę, jeśli chodzi o zwalczanie dezinformacji. Według KE skala problemu jest bowiem bezpośrednio związana z możliwościami rozpowszechniania fałszywych informacji, jakie zapewniają np. media społecznościowe czy inne portale internetowe. Dlatego w październiku 2018 roku największe platformy podpisały kodeks podstępowania w zakresie zwalczania dezinformacji (Code of Practice on Disinformation). Zobowiązały się tym samym do podjęcia konkretnych działań przed wyborami do Parlamentu Europejskiego w 2019 roku, takich jak:
- zapewnienie przejrzystości stosowania reklamy politycznej,
- zamykanie fałszywych kont,
- identyfikowanie botów i odpowiednie ich oznaczanie,
- współpraca z niezależnymi badaczami, podmiotami weryfikującymi fakty i krajowymi regulatorami audio wizualnymi.
Do końca roku 2018 platformy poinformowały o tym, jakie akcje podjęły, aby wywiązać się z podjętych zobowiązań. Jeżeli po roku obowiązywania kodeksu okaże się, że jego wdrożenie i wpływ na walkę z dezinformacją są niezadowalające, Komisja Europejska może zaproponować dalsze działania, w tym o charakterze regulacyjnym.
4. Podnoszenie świadomości na temat dezinformacji i poprawa odporności społecznej
Krok 7: Kampanie społeczne oraz szkolenia dla podmiotów kształtujących media i opinię publiczną. Wsparcie niezależnych mediów i wysokiej jakości dziennikarstwa, a także badań nad dezinformacją.
Krok 8: Wsparcie w tworzeniu interdyscyplinarnych i niezależnych zespołów, składających się z badaczy oraz specjalistów sprawdzających fakty, którzy mają wiedzę o lokalnym środowisku informacyjnym.
Krok 9: Promowanie transgranicznej współpracy między osobami zajmującymi się mediami, w ramach Europejskiego Tygodnia Umiejętności Korzystania z Mediów w marcu 2019 r.
Krok 10: Zapewnienie skutecznego wdrażania rekomendacji pakietu wyborczego (tzw. Election Package).
Podniesienie świadomości dotyczącej dezinformacji jest kluczowe jeśli chodzi o budowanie społecznej odporności na to zjawisko. W opinii Komisji Europejskiej kluczową rolą mają do odegrania niezależne zespoły badaczy oraz specjalistów weryfikujących fakty. Zespoły z poszczególnych krajów powinny współpracować ponad granicami, jako że granic nie zna również sama dezinformacja. Dlatego program „Łącząc Europę” zakłada przeznaczenie 2,5 mln euro [10] na sfinansowanie platformy, która będzie podstawą współdziałania zespołów z różnych krajów [11].
Komisja zawnioskowała również o finansowanie rozwoju nowych narzędzi, służących do walki z dezinformacją w Internecie, w ramach programu „Horyzont Europa” na lata 2021-2027. Dotychczas w unijne projekty w tym obszarze zainwestowano ok 40 mln euro [12].
Budowanie społecznej odporności na dezinformację jest niezwykle istotne zwłaszcza w obliczu nadchodzących wyborów do Parlamentu Europejskiego. Dlatego KE zachęca państwa członkowskie do współpracy z mediami, platformami internetowymi czy dostawcami nowych technologii. Komisja zaproponowała również 61 mln euro w ramach kolejnego programu „Kreatywna Europa”, aby wspierać dziennikarstwo oraz umiejętność korzystania z mediów.
Przypisy:
[1] Action Plan against Disinformation, s. 2
[2] Flash Eurobarometer 464 (Fake news and disinformation online)
[4] Action Plan against Disinformation, s. 4
[5] Deepfake to metoda manipulacji nagraniami wideo, wykorzystująca uczenie maszynowe oraz techniki mapowania twarzy. Z użyciem tych technologii powstają realistyczne filmy, których bohaterowie – najczęściej znane osoby ze świata polityki czy showbiznesu – wypowiadają kwestie lub robią rzeczy, które zaplanował autor manipulacji.
[6] Action Plan against Disinformation, s. 6
[7] Action Plan against Disinformation, s. 7
[8] European Commission – Questions and Answers – The EU steps up action against disinformation, s.3,
[9] Action Plan against Disinformation, s. 8
[10] European Commission – Questions and Answers – The EU steps up action against disinformation
[11] Action Plan against Disinformation, s. 10
[12] European Commission – Questions and Answers – The EU steps up action against disinformation