10 września Komisja Europejska opublikowała dokument Assessment of the Code of Practice on Disinformation – Achievements and areas for further improvement, w którym przedstawiła ocenę wdrożenia i skuteczności Kodeksu postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji. Zdaniem Komisji przyjęty w 2018 r. Kodeks, mimo pewnych niedociągnięć, okazał się praktycznym instrumentem, który przyczynił się do zwiększenia przejrzystości strategii platform internetowych przeciwko dezinformacji. Wyniki oceny Kodeksu będą stanowić cenne wsparcie w dwóch inicjatywach, które Komisja przedstawi jeszcze w tym roku: Europejskim planie działania na rzecz demokracji oraz akcie prawnym o usługach cyfrowych (Digital Secrvices Act).

Kontekst prac nad oceną Kodeksu

Przeciwdziałanie dezinformacji w przestrzeni cyfrowej jest obecnie jednym z najważniejszych wyzwań nie tylko dla rządów państw, ale także dla instytucji i organizacji międzynarodowych. Działania na rzecz zwalczania dezinformacji w Unii Europejskiej zostały zapoczątkowane ponad dwa lata temu. W kwietniu  2018 r. Komisja Europejska przedstawiła komunikat Zwalczanie dezinformacji w Internecie: podejście europejskie , w którym zapowiedziała utworzenie Kodeksu postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji. Przedstawiony we wrześniu 2018 r. Kodeks określał zasady, a także dobrowolne zobowiązania sygnatariuszy (Google, Twitter, Facebook, Microsoft, Mozilla oraz TikTok) w sprawie przeciwdziałania dezinformacji w Unii Europejskiej. Warto podkreślić, że Kodeks będący innowacyjnym instrumentem został uznany przez międzynarodowych partnerów – Austrię i Kanadę, jako przykład udanej zorganizowanej współpracy światowego sektora biznesowego z unijną administracją. Zgodnie z kwietniowym komunikatem Komisja zobowiązała się do przeprowadzenia kompleksowej oceny skuteczności Kodeksu po pierwszych 12 miesiącach jego funkcjonowania. Ocena Kodeksu została oparta na: sprawozdaniach sygnatariuszy Kodeksu, raportach Europejskiej Grupy Regulatorów Audiowizualnych Usług Medialnych (ERGA), badaniach niezależnej firmy konsultingowej oraz sprawozdaniu Komisji Europejskiej z wyborów do Parlamentu Europejskiego w 2019 roku.

Ocena Kodeksu

Unijny Kodeks jest pierwszą na świecie formą samoregulacji sektora biznesowego w obszarze zwalczania dezinformacji. Został opracowany przy wsparciu przedstawicieli największych platform internetowych, sektora reklamy internetowej, środowiska akademickiego i społeczeństwa obywatelskiego. Celem Kodeksu jest promowanie działań w sektorze biznesowym, które ograniczają wpływ dezinformacji na społeczeństwo. Działania sygnatariuszy Kodeksu skupiają się na pięciu głównych obszarach:

• transparentność sponsorowanych treści;
• identyfikacja fałszywych kont i botów;
• przejrzystość i możliwość weryfikacji algorytmów;
• dostęp do różnorodnych źródeł informacji;
• monitoring prowadzony przez instytucje badawcze i władze publiczne.

Kodeks zobowiązuje sygnatariuszy do przekazywanie informacji na temat podejmowanych działań w formie comiesięczny/rocznych sprawozdań oraz do współpracy z Komisją. Z uwagi na duże zróżnicowanie celów, strategii i zakresu świadczonych przez sygnotariuszy usług Komisja dopuszcza stosowanie indywidualnych podejść do wypełnienia postanowień Kodeksu. W ciągu pierwszych 12 miesięcy funkcjonowania Kodeksu, platformy internetowe skupiły się głównie na: tworzeniu nowych rozwiązań technologicznych zabezpieczających użytkowników przed dezinformacją; ulepszaniu analizy ogłoszeń reklamowych w celu zmniejszenia dochodów podmiotów, które posługują się dezinformacją; zwiększaniu przejrzystości reklam politycznych; usuwaniu fałszywych kont, które rozpowszechniały dezinformację; promowaniu wiarygodnych informacji; tworzeniu rozwiązań technologicznych umożliwiających zgłaszanie dezinformacji; rozwijaniu współpracy badawczej z ośrodkami akademickimi.

Wyniki oceny wdrożenia i funkcjonowania Kodeksu są zadowalające, jednak Komisja zauważa obszary wymagające poprawy. Zdaniem KE, na pochwałę zasługuje zaangażowanie i zwiększenie odpowiedzialności platform internetowych w przeciwdziałanie dezinformacji w internecie. KE doceniła również postępy sygnatariuszy Kodeksu w zakresie poprawy przejrzystości reklam politycznych oraz działania przeciwko botom i fałszywym kontom rozpowszechniającym dezinformację. Działania wprowadzone przez sygnatariuszy Kodeksu w ciągu pierwszych 12 miesięcy miały na celu:

• ograniczenie możliwości umieszczania reklam i zachęt ekonomicznych dla podmiotów rozpowszechniających dezinformację w internecie;
• zwiększenie przejrzystości reklam politycznych poprzez oznaczanie reklam politycznych i udostępnianie repozytoriów takich reklam z możliwością wyszukiwania;
• podejmowanie działań przeciwko wykorzystywaniu przez złośliwe podmioty technik manipulacyjnych w usługach platformy i ujawnianie informacji o tym, aby sztucznie zwiększyć rozpowszechnianie informacji online i umożliwić niektórym fałszywym narracjom stać się wirusowymi;
• tworzenie funkcji technologicznych, które uwydatniają wiarygodne informacje, tak aby użytkownicy mieli więcej instrumentów i narzędzi do krytycznej oceny treści, do których mają dostęp online, oraz angażowanie się we wspólne działania z osobami weryfikującymi fakty i społecznością naukową, w tym inicjatywy w zakresie umiejętności korzystania z mediów.

Wśród obszarów wymagających poprawy Komisja wymienia:

• brak kluczowych wskaźników skuteczności działań platform internetowych, które umożliwią porównanie i zidentyfikowanie działań o największym potencjale;
• brak jasnych procedur i bardziej precyzyjnych zobowiązań sygnatariuszy;
• niewystarczający dostęp do danych gromadzonych przez platformy internetowe umożliwiających niezależną ocenę trendów i zagrożeń;
• brak współpracy strukturalnej pomiędzy platformami internetowymi, a środowiskiem akademickim.

Jak wynika z przeprowadzonej oceny, Kodeks spełnia swoją funkcję, jednak pewne elementy wciąż wymagają poprawy. Eksperci zwracają uwagę, że to właśnie samoregulacyjny charakter instrumentu może obniżać jego skuteczność. W przyszłości należy spodziewać się regulacji tego obszaru i obligatoryjnego, a nie dobrowolnego przestrzegania Kodeksu przez wszystkie platformy internetowe i sektor reklamy internetowej działające w UE. Mimo ulepszenia polityk i strategii sygnatariuszy dotyczących dezinformacji obecnie trudno ocenić długofalowy wpływ działań platform internetowych. Komisja i jej instytucje wciąż są w pełni zależne od przekazywanych przez sygnatariuszy informacji. Jednym z pomysłów unijnej administracji jest utworzenie ustrukturalizowanej współpracy pomiędzy platformami internetowymi, a środowiskiem akademickim. Takie rozwiązanie znacznie zwiększy kontrolę nad danymi gromadzonymi przez platformy internetowe i umożliwi Komisji niezależną analizę trendów i zagrożeń związanych z dezinformacją w internecie. Działania unijnej administracji zmierzają do zwiększenia prawnej kontroli nad sektorem platform internetowych i internetowych reklamodawców. Nie należy jednak zapominać, że sygnatariusze Kodeksu nie są organizacjami pożytku publicznego, a przedsiębiorstwami o globalnym zasięgu, które dążą do maksymalizacji zysków i realizacji założonych celów biznesowych. Cele te nie zawsze są zbieżne z oczekiwaniami unijnej administracji. Warto przypomnieć, że tylko przed samymi wyborami do Parlamentu Europejskiego w 2019 r. Facebook odnotował ponad 1,2 mln działań związanych z naruszeniem zasad publikowania reklam i treści, a Twitter odrzucił blisko 16 tyś. reklam. Za tą statystyką, kryją się pieniądze, które ostatecznie nie wpłynęły na konta platform internetowych. Analizując rozwój współpracy światowych gigantów internetowych z unijną administracją można odnieść wrażenie, że utworzenie Kodeksu było pewnego rodzaju ultimatum – jeśli platformy nie zaakceptują zmniejszonych wpływów z dezinformujących reklam, to nie będą mogły działać w UE.

Wnioski:

• Kodeks postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji jest pierwszym unijnym instrumentem dedykowanym do zwalczania dezinformacji w Unii Europejskiej.
• Ocena funkcjonowania Kodeksu wykazała, że platformy internetowe i sektor reklamy internetowej mogą skutecznie przeciwdziałać dezinformacji w internecie.
• Komisja pozytywnie ocenia pierwsze 12 miesięcy funkcjonowania Kodeksu. Wskazuje jednak na pewne niedoskonałości i planuje zmianę samoregulacyjnego charakteru instrumentu.
• Komisja wskazuje obszary problemowe (brak kluczowych wskaźników skuteczności działań platform internetowych, brak jasnych procedur i bardziej precyzyjnych zobowiązań sygnatariuszy, niewystarczający dostęp do danych gromadzonych przez platformy internetowe umożliwiających niezależną ocenę trendów i zagrożeń, brak współpracy strukturalnej pomiędzy platformami internetowymi, a środowiskiem akademickim), które należy poprawić, aby zwiększyć skuteczność Kodeksu.