26 kwietnia 2018 roku Komisja Europejska opublikowała komunikat dotyczący zwalczania dezinformacji w Internecie. Dokument przedstawia zakres, skalę i analizę zjawiska, opisuje zagrożenia związane z szerzeniem się dezinformacji i proponuje konkretne działania naprawcze. Komunikat jest następstwem raportu Grupy Ekspertów tzw. „wysokiego szczebla” (high-level group of experts – HLEG) zatytułowanego „A multi-dimensional approach to disinformation”.
W raporcie 39 naukowców, reprezentantów mediów społecznościowych, środowisk dziennikarskich, akademickich i organizacji trzeciego sektora, przeanalizowało terminologię, skalę zjawiska fake news, a także podjęte do tej pory inicjatywy. Raport uwzględnia rekomendacje dla KE, które stały się podstawą przygotowania komunikatu.
Dezinformacja – możliwe do sprawdzenia, nieprawdziwe lub wprowadzające w błąd informacje, które mogą wyrządzić szkodę publiczną[1]. Są tworzone, przedstawiane i rozpowszechniane, żeby uzyskać korzyść gospodarczą lub wprowadzić w błąd opinię publiczną.
Komisja wskazuje na kilka przyczyn rozpowszechniania się dezinformacji:
- Szybkie zmiany kulturowe, społeczne i gospodarcze. Powodują one brak poczucia bezpieczeństwa, wzrost niepokoju i napięć społecznych, a także brak zaufania do instytucji publicznych. Wszystko to tworzy środowisko sprzyjające kampaniom dezinformacyjnym.
- Transformacja sektora mediów, który w obliczu ogromnej popularności platform internetowych musi dostosować swoje modele biznesowe i znajdować nowe sposoby na spieniężanie treści.
- Dezinformacja jest potężnym i tanim narzędziem wpływu, które pozwala szybko dotrzeć do szerokiego grona odbiorców. Dzięki wykorzystaniu odpowiednich algorytmów, reklam oraz zautomatyzowanych i fałszywych kont, nieprawdziwe informacje uzyskują duży zasięg i stają się narzędziem politycznym. Wpływ na to mają także zachowania użytkowników, którzy rozsyłają emocjonalne i chwytliwe treści bez sprawdzenia ich prawdziwości.
Cztery zasady walki z dezinformacją
Zdaniem Komisji Europejskiej w walce z dezinformacją skuteczne są jedynie działania kompleksowe, oparte na czterech zasadach:
- Poprawa przejrzystości informacji, która umożliwi obywatelom ocenę treści.
- Promowanie różnorodności informacji, które sprzyja budowaniu opinii opartych na krytycznym myśleniu.
- Wspieranie wiarygodności informacji poprzez wskazywanie czy można im ufać za pomocą zaufanych podmiotów sygnalizujących. Poprawa identyfikowalności informacji.
- Opracowanie rozwiązań integracyjnych, takich jak zwiększanie wiedzy o dezinformacji czy edukacja w zakresie korzystania ze współczesnych mediów. Powinno się to odbyć przy szerokim zaangażowaniu wszystkich zainteresowanych stron: organów publicznych, platform internetowych, reklamodawców, dziennikarzy i grup medialnych.
Główne obszary działania
Komisja wyróżniła 5 obszarów działania:
- Bardziej przejrzysty, godny zaufania i odpowiedzialny ekosystem internetowy
Jawne i sprawdzone źródła wiedzy, możliwość weryfikacji faktów, a także wykorzystanie nowoczesnych technologii do rozpowszechniania prawdziwych informacji w Internecie – to sposoby na ograniczenie zasięgu i wpływu fake newsów. W związku z powyższym KE wzywa platformy internetowe, aby bardziej zaangażowały się w zwalczanie dezinformacji w ramach samoregulacji.
Komisja wsparła również tworzenie kodeksu postępowania, którego głównymi zadaniami będzie:
- kontrola reklam,
- zwiększenie przejrzystości treści (oznaczania treści sponsorowanych),
- blokowania fałszywych kont,
- wprowadzenie mechanizmów zabezpieczających przed dezinformacją,
- wzmocnienie pozycji użytkowników i umożliwienie im większego dostępu do źródeł.
Komisja zapowiedziała zwołanie forum zainteresowanych stron, które ma pracować nad projektem ogólnounijnego kodeksu postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji.
Kolejną zaproponowaną inicjatywą było utworzenie niezależnej europejskiej sieci podmiotów weryfikujących fakty. Byłaby ona odpowiedzialna za monitorowanie skali, technik i narzędzi dezinformacji. Zajmowałaby się również identyfikacją i mapowaniem mechanizmów dezinformacyjnych, opracowywaniem wskaźników przejrzystości źródeł i zwiększaniem świadomości publicznej. Komisja zapowiedziała też uruchomienie europejskiej platformy internetowej, służącej do gromadzenia i analizy danych.
Przejrzysty i niezależny ekosystem internetowy może być zbudowany tylko w oparciu o odpowiedzialnych użytkowników. Konieczne jest więc identyfikowanie dostawców informacji, w tym osób odpowiedzialnych za zachowania szkodliwe. Komisja Europejska w komunikacie dotyczącym bezpieczeństwa cybernetycznego z września 2017 r., zaproponowała wdrażanie protokołu internetowego IPv6, który umożliwia nadanie adresu IP pojedynczym użytkownikom. Komisja będzie działać, żeby usprawnić ten system. Do zwalczania dezinformacji wykorzystane zostaną nowe technologie: sztuczna inteligencja, blockchain i algorytmy kognitywne.
- Bezpieczne i odporne procesy wyborcze
Dezinformacja stanowi zagrożenie dla demokracji szczególnie w kwestii manipulacji procesami wyborczymi. Zgodnie z wynikami raportu Freedom house [2] przytoczonymi przez KE, w ostatnich latach w 18 krajach wykryto działania manipulacyjne i dezinformacyjne podczas wyborów. Komisja zapowiedziała szczególną troskę o bezpieczeństwo sieci i systemów informatycznych w związku z wyborami do Parlamentu Europejskiego w 2019 r.
Komisja zapowiedziała organizację w listopadzie 2018 r. seminarium poświęconego demokracji w dobie cyfryzacji. W ramach dialogu z państwami członkowskimi, a także przy wsparciu Agencji Unii Europejskiej ds. Bezpieczeństwa Sieci i Informacji, zostanie opracowane kompendium praktycznych zaleceń i środków sprzyjających zabezpieczeniu procesu wyborczego i cyberbezpieczeństwu wyborów.
- Wspieranie edukacji i umiejętności korzystania z mediów
Umiejętność weryfikacji faktów i krytycznego myślenia jest podstawą rozpoznawania fałszywych informacji i ma znaczenie dla odporności społeczeństwa na plagę fake newsów. Komisja podkreśla więc wagę rozwoju edukacji cyfrowej, a także wzmacniania kompetencji związanych z korzystaniem z nowych mediów. Działania powinny być skierowane do młodzieży i dorosłych. Już teraz realizowanych jest wiele inicjatyw promujących umiejętności cyfrowe, które KE zamierza wspierać.
- Wsparcie dla wysokiej jakości dziennikarstwa jako istotnego elementu demokratycznego społeczeństwa
Podstawą walki z dezinformacją jest zapewnienie społeczeństwu wysokiej jakości mediów informacyjnych oraz rzetelnego dziennikarstwa. Konieczne jest wzmocnienie pozycji dziennikarzy, a także budowanie zaufania do osób pracujących w tym zawodzie.
Dziennikarze nie powinni obawiać się nowoczesnych technologii, tylko wykorzystywać je do rozpowszechniania rzetelnych informacji popartych transparentnymi źródłami. Komisja wspiera inicjatywy promujące wolność i pluralizm mediów, a także działania państw członkowskich wzmacniające dziennikarstwo wysokiej jakości.
- Zwalczanie wewnętrznych i zewnętrznych zagrożeń wynikających z dezinformacji poprzez komunikację strategiczną
Władze publiczne powinny zmierzać do zwalczania fałszywej narracji. Unia Europejska jest częstym celem kampanii dezinformacyjnych, które mają osłabić jej działania i wartości.
W 2015 r. powołano grupę zadaniową East Stratcom, która przeciwdziała kampaniom dezinformacyjnym prowadzonym przez Rosję. W 2016 r. powstała Komórka UE ds. Syntezy Informacji o Zagrożeniach Hybrydowych w ramach Centrum Analiz Wywiadowczych. Niedawno utworzono również Europejskie Centrum ds. Zwalczania Zagrożeń Hybrydowych. Instytucje te stanowią podstawę odporności UE w walce z dezinformacją.
Komisja zapowiada dalszą pracę nad poprawą komunikacji strategicznej, przede wszystkim poprzez wzmocnienie koordynacji działań wewnętrznych. Jednocześnie we współpracy z Europejską Służbą Działań Zewnętrznych będzie pracowała nad poprawą zdolności reagowania na zagrożenia hybrydowe w dziedzinie cyberbezpieczeństwa, komunikacji strategicznej i działań kontrwywiadowczych.
Przypisy:
[1] Komunikat KE: zwalczanie dezinformacji w internecie: podejście europejskie
[2] Freedom on the net 2017 report, Freedom house